96 (109)

Szanowna komisjo, nie wywota chyba zdziwienia stwierdzenie, że spośród wszystkich sąsiadów najbardziej ztożone stosunki mamy od wieków z Rosjanami. Tysiącletnie relacje między obu narodami to historia wzajemnej rywalizacji, prób dominacji, wreszcie, od XVIII wieku, dramat nacji przegranej - Polaków desperacko walczących

0    przetrwanie i wyzwolenie.

Pokonani wrogowie

Początkowo między naszymi narodami panowały stosunki równoprawne - w średniowieczu Polska i Ruś wojowaty ze sobą (przykładem mogą być wyprawy na Kijów dwu Bolesławów. Chrobrego i Szczodrego) bądź przyjaźniły. Później historia oddzieliła oba narody, gdyż część ziem ruskich zawojowała Litwa, część Tatarzy. Dopiero zrzucenie w XV wieku przez Wielkie Księstwo Moskiewskie jarzma tatarskiego otworzyło pole do nowych kontaktów. W XVI wieku doszło do szeregu wojen, z których najsłynniejsze są kampanie Stefana Batorego

Jednemu z epizodów tych wojen, wyprawie z 1581 roku, jest poświęcony niewielki poemat epicki Jana Kochanowskiego zatytułowany Jezda do Moskwy, opowiadający o udziale w tym przedsięwzięciu wraz z parotysięcznym oddziałem wojewody wileóskiego i hetmana wielkiego litewskiego Krzysztofa Radziwiłła. Moskale są tu ukazani jako przegrywający żołnierze, wycinani i brani setkami w niewolę przez dzielnych wojaków hetmana. Parę wersów poświęcono też carowi iwanowi Groźnemu. przedstawiając go jako butnego władcę, chciwego cudzej ziemi, poskromionego przez polskiego króla - Moskiewski, komu grożąc, sam się teraz boi, / A pragnąwszy cudzego, w swym się nie zastoi. Następne wieki nie daty jednak zbyt wielu okazji do przedstawiania Rosjan jako pokonanych wrogów.

Polakożercy

Rosja w wyniku rozbiorów i traktatu wiedeńskiego otrzymała największą część Rzeczypospolitej. z dwoma gtównymi ośrodkami politycznymi

1    intelektualnymi - Wilnem i Warszawą, dlatego naturalną koleją rzeczy byta wrogiem numer jeden polskich działaczy niepodległościowych. Po rozbiorach, gdy Rosjanie z fałszywych przyjaciół i protektorów przemienili się w otwartych wrogów i ciemięźycieli, pojawit się w literaturze polskiej obraz wiernego carskiego sługi, gorliwie tropiącego choćby cień niepodległej myśli. Przykładem może być Senator, jeden z negatywnych bohaterów Dziadów cz. III - postać historyczna, Nikołaj Nowosilcow, rosyjski polakożerca, główny inspirator śledztwa przeciwko filomatom.

W dramacie Adama Mickiewicza został ukazany jako ostatni podlec, nienawidzący Polaków i zdolny do każdego okrucieństwa, a zarazem dwulicowy intrygant potrafiący w tej samej niemal chwili prawić damom dworne komplementy i wydawać katowskie rozkazy. Najgłębsze i najskrytsze motywacje Nowosilcowa ujawniają się w jego śnie, w scenie Widzenie Senatora. Śni mu się, że jest na carskim dworze i utracił laskę monarchy - najmizerniejszy dworak ma go teraz w pogardzie, co przyprawia go o zimne poty. To alegoryczny obraz jego duszy złożonej z żądzy władzy i pieniędzy oraz strachu przed utratą laski cara. Są to najważniejsze cechy Nowosilcowa, oczywiste więc, że na tak łajdacką duszyczkę czają się nastanę przez Belzebuba diabty. Senatorowi towarzyszy wielu pomagierów, takich jak Baj-kow i Pelikan, gorliwych służalców bez czci i sumienia - nic dziwnego, że jeden z oficerów rosyjskich zauważa: Nie dziw, że nas tu przeklinają, / Wszak już mija wiek, / Jak z Moskwy w Polskę nasyłają / Samych łajdaków stek.

Plakat z okresu rewolucji październikowej

Temat prezentacji:

Wizerunki Rosjan w iiteraturze polskiej. Przedstaw na wybranych przykładach.

Moskale poczciwi

Literatura romantyczna nie przynosi jednak wyłącznie obrazu Rosjan jako okrutników i łajdaków, mamy też tam postacie sympatyczne, a nawet szczerze prześladowanym Polakom współczujące. Kimś takim jest w Dziadach cz. III Bestużew. dekabrysta, człowiek reagujący szczerym wstrętem na uczynki Nowosilcowa. To poznanym w Rosji przyjaciołom, dekabrystom, poświęci Mickiewicz wiersz Do przyjaciół Moskali zamykający Dziady Podmiot liryczny wspomina ich serdecznie, oburza się na okrucieństwo represji (szubienica, katorga), jakie spadły na tych dzielnych, spragnionych wolności ludzi, głęboko im współczuje. Wiersz ten podkreśla wspólnotę celów oraz losów polskich i rosyjskich konspiratorów, wyraża solidarność z prześladowanymi.

W Panu Tadeuszu mamy postać podobną -kapitana Rykowa. starego żołnierza, który w niejednej bitwie uczestniczy) i z niejednego pieca Chleb jad), dlatego wiele jest w stanie zrozumieć i wybaczyć - typowa rosyjska dusza, szczera i szeroka. Dlatego chce iść na ugodę z Sędzią i całą sprawę z zajazdem zatuszować, nie kryje zresztą sympatii do Polaków i powiada otwarcie: Oj! Wy Lachy! Ojczyzna! Ja to wszystko czuję, / Ja Ryków; car tak każe, a ja was żałuję, / Co nam do Lachów? Niechaj Moskwa dla Moskala, Polska dla Lacha; ale cóż? Car nie pozwala! Z przytoczonego fragmentu wynika bardzo istotna cecha Rosjan - bezwzględne posłuszeństwo władzy, nawet w najbardziej niesłusznej sprawie.

Nieobecni okupanci

To zdumiewające, ale literatura po powstaniu styczniowym opisywała Polskę tak, jakby wcale nie była krajem okupowanym - albo przynajmniej ograniczała obecność elementów rosyjskich do minimum. W Nad Niemnem Rosjan nie widać, pojawiają się tylko w domyślnym kontekście powstańczej mogiły, podobnie w Ludziach bezdomnych gdzie jedynym elementem rosyjskim jest waluta - ruble. Zastanawiająca jest też ta ostentacyjna nieobecność w sztandarowej powieści polskiego realizmu -Lalce Bolesława Prusa Sportre-towana w tej książce Warszawa zupetnie nie wygląda jak miasto okupowane, ogarnięte rygorami stanu wojennego trwającego od powsta-