S5006382 (2)

20: ab. 94.96. 109?. 114: Kraków Wyciąźe 5: ob. 237, 351). Przeważająca większość pozostałych zawierała materiały Dl-cj. najmłodszej fazy.

Większość omawianych tu jam miała mniej lub bardziej regularny, kolisty bądź owalny zarys i średnice wahające się w przedziale 80-250 cm (najczęściej 100-180 cm). Wyjątkowo zdarzały się obiekty posiadające w rzucie poziomym zarys nieregularnie czworoboczny (ob. 109 z Krakowa Pkszowa 20o wym. 210x160 cm). Sądząc z rysunków (szkiców odręcznych) przekrojów pionowych. były lo najczęściej jamy meckowate lub workowate (głębsze) o mniej więcej pionowych ściankach i płaskich (me zawsze idealnie równych), bądź lekko zaokrąglonych (wklęsłych) dnach. Wyjątkowo spotykano obiekty o profilu trapezów atym. których średnica mierzona przy dnie była nieznacznie (ob. 36 z Krakowa Krzesławic - Poleska. Tobola 1987. ryc. 9). bądź wyraźnie większa (ob. 52 z Krakowa Wyciąża 5 - tabL 208) od średnicy na poziomie odsłonięcia obiektu. Obserwowane znaczne zróżnicowanie głębokości jam. wahające się w granicach od 50 do 240 cm. jest dość trudne do obiektywnej oceny, z uwagi na fakt, iż odnotowane w dokumentacji pomiary głębokości dokonywane były według niejednolitych punktów odniesienia, czasem od współczesnej powierzchni, częściej jednak od poziomu odsłonięcia obiektu, po zniwelowaniu warstwy humusu i lessu o nieznanej miąższości Warto jedynie nadmienić. że stosunkowo niewielka grupa (18 obiektów) to stosunkowo płytkie jamy o głębokości nieprzekraczają-cej 100 cm. Większość zagłębiona była do poziomu 100-180 cm. wyjątkowo zaś spotykane były jamy o głębokości ponad 200 cm od obecnego poziomu gruntu (ob. 52 z Krakowa Wyciąża 5 - głęb. 235 cm: ob. 109 z Krakowa Pleazowa 20 - głęb. 220 cm: ob. 75 z Krakowa Krzesławic - głęb. 200 cm).

Poza wyjątkowymi przypadkami (ob. 75 z osady krzrtiawickicj i ab. 52 z Krakowa Wyciąża 5 - por. niżej). funkcja omawianych tu jam jest zwykle trudna do precyzyjnego określenia. Wyłączywszy grupę mewieł-kich obiektów złokałrrowanycb w obrębie czworokątnego założenia rowkowego z Krakowa Plenowa 17 (ob.

476. 480,569: pac nudź. 5.I5J). można jednak sądzić. iż shiżyły one najprawdopodobniej celom gospodarczym. jako wziemoe piwniczki bądź składziki do jednorazowego lub wielokrotnego przechowywania płodów rolnych. Podobnie interpretowane są analogiczne obiekty znane z osad lateńskich na innych terenach (B6-im 1969. 2IO. Meduna 1980. 46n.; Waldhauscr et aL 1993.337: Bfezmosi 2000.21.47. ryc. 9.10). aczkolwiek warto zauważyć, iż np. na osadach morawskich i potudniowastowackicfa obiekty tego typu występowały stosunkowo rzadko (Meduna 1980. 47: Bfezinosi. op. ca.>. a » Czechach były prawie zupełnie nieznane w fazach LT B2-LT Dla. liczniejsze odnoszone są dopiero do młodszych odcinków okresu późnoialeóskiego (Waldhauscr et aL 1993,357). Sporadycznie spotykane są również na górskich terenach kultury puchowskiej. oo wiąże się najpewmej z charakterem podłoża, a gdzie, jak się sądzi, jamy do przechowywania zbóż i innych produktów rolnych zastępowały najczęściej naczynia zasobowe, częściowo wkopywane w ziemię (Piela 1982*. 130). Niewątpliwie, lessowe podłoże, na którym zlokalizowane są obiekty osadowe w Maiopołsce. stwarzało wyjątkowo sprzyjające warunki dla drążenia głębokich jam zasobowych (Wiclowicjski 1981,323). przy czym te z nich, które służyły zwłaszcza do magazynowania ziarna siewnego musiały być zagłębione poniżej poziomu zamarzania gruntu. Współcześnie strefa przemarzania sięga (u do około Im (wg Mapy Polski z. podziałami na strefy o różnych głębokościach przemarzania gruntu: norma PN-8 l/B-03020„Posadowienie bezpośrednie budowli**) i prawdopodobnie zbliżoną głębokość osiągała także w starożytności. Nie jest więc najpewniej przy-padkiem fakt. iż zdecydowana większość opisywanych tu jam zagłębiona była dość wyraźnie poniżej 100 cm.

Wypełniska omawianych obiektów dostarczały zazwyczaj niezbyt wielkich ilości materiałów zabytkowych. w tym głównie znalezisk silnie rozdrobnionej ceramiki. Z niektórych z nich pochodzą jednak bardzo liczne serie materiałów, wskazujące, iż po wypełnieniu pierwotnej funkcji (gospodarczej?) służyły jako doły odpadkowe Najprawdopodobniej było lak w przypadku obiektu 72 z Krakowa Pleszowa 20. gromadzącego stłuczkę miejscowego warsztatu garncarskiego. Niejasna jest natomiast funkcja ob. 49 z Krakowa Krzesła-wic. w którym, pośród bardzo bogatego inwentarza (ceramika, kości zwierzęce), znaleziono także fragment brązowego toręuesa, a ponadto wielkie ilości popiołu roślinnego. Charakter i zawartość wypełniska sugerują, iż nie była lo „zwykła" jama odpadkowa (por. niżej).

W przy dennych partiach niektórych jam zarejestrowano warstwy spalonego drewna (Kraków Krzesławice: ob. 36. 75: Kraków Pleszów 20: ob. 72, 109; Kraków Wyciąźe 5: ob. 52.403.413). które interpretować można jako ślady wykładania den elementami drewnianym (dranice, gałęzie, wiklina?). Na dnie obiektu 82 z Krakowa Krzesławic leżała natomiast prostokątna płyta nieobrobionego piaskowca (wym. 30x35 cm), na której znajdowało się kilka zgniecionych naczyń różnej wielkości oraz kamienna osełka, stanowiące, jak się wydaje, celowy depozyt o niejasnym przeznaczeniu (Poleska. Tobola 1987. 4In., ryc. 18. tabł. XXIV 1-12. 19; 1988. I22il).

Na szczególną uwagę zasługują dwa wzmiankowane wcześniej obiekty odnoszone do najmłodszej fazy osadniczej, pochodzące z osad w Krakowie Krzes ławicach (ob. 75 - Poleska. Toboła 1987.37n., ryc. 16; 1988, 123) i Krakow ie Wyciążu 5 (ob. 52 - tabL 28; por. leż Boratyński 1957-1958. I7im.). a interpretowane jako pozostałości spichlerzy. Pierwszy z wymienionych, ob. 75 z osady lazeslawickK). lo sporych rozmiarów jama owalna w zarysie (wym. 250x220cm), zagłębiona do 200cm poni-żcj współczesnej powierzchni, zlokalizowana w centralnej partii inewielkiej przestrzeni (placu?), wolnej od zabudowy mieszkalnej (por. dalej nudź. 5.2. ryc. 29). Na jej dnie zalegała kilkucentymetrowa (5-8 cm) warstwa przepalanego drewna, a lekko rozchylające się ku górze ścianki wykpione były gliną. Okładzina gliniana ścian zachowała się ta ulu do wysokości około 40 cm ponad dnem. a pozostałość wykpienia górnych ich partu sta-

nowila zapewne warstwa rumnai polepy /« śladami obmacywania, przykrywająca całą przy denną partię wypełniska obiektu. W tej partii odkryto 4 zgniecione naczynia zasobow e. częściowo wypełnione zwęglonym ziarnem (wg. wstępnych oznaczeń I. Gluzy były tam dwa gatunki pszenic i jęczmień). Wzmiankowane naczynia me wykazywały, co prawda, śladów wyraźnego wtórnego przepalenia, jednak spalone zboże i materiał organiczny (drewno), którym wymoszczone było dno. świadczą. iz spichlerz wraz z zawartością strawiony został przez ogień (przypadkowo, celowo?).

Drugi z opisywanych tu obiektów, jama 52 z Krakowa Wyciąża 5 zlokalizowany był na południowo-wschodniej peryferii osady (por. ryc. 2#j. Jama uszkodzona przez koparkę, odkryta na głęb. około 130 ca od współczesnej powierzchni, miała w rzucie poziomym kształt regularnie kolisty (iredn. 110 cm). Jej wypehii-tko silnie poszerzało się lui dołowi i przy dnie (głęb. 235 cmj średnica obiektu była dwukrotnie większa niż na poziomie odsłonięcia. W profilu obiekt miał więc kształt regularnego trapezu, był zatem odmienny od ob. 75 z Krzesławic. jak leż wyjątkowy na de pozostałych, omawtanych tu jaro. W jego przy dennej części, pod 10-20 cm warstwą rumoszu polepy z odciskami nieznanej bliżej konstrukcji drewnianej, wystąpiła warstwa spalenizny o miąższości 20-40 cm. której zasadniczy składnik stanowiło zwęglone zboże (około 100 kg - por. Boratyński op. cii.: też Woźniak 1970. 221 j. zmieszane z grudkami polepy, węglem drzewnym i popiołem. W lej samej warstwie znaleziono również zachowane fragmentarycznie, zrekonstruowane później naczynie (tabL 208:6) oraz kilkanaście fragmeiów ceramiki neolitycznej, a ponadto neolityczną siekierkę kamienną (wtórne złoże?). Jak wspomniano wcześniej, na podstawie charakterystycznych cech ręcznie lepsonej ceramiki typu kuituiy przeworskiej, tj. wzmiankowanego garniea oraz brzegów dwóch innych naczyń, chronologię jamy można odnosić do ID-ej. najmłodszej fezy grapy tynicckej. Warto dodać w tym miejscu, iż na podstawie szczątków spalonego ziarna uzyskano (falowanie radiowęglowe jamy - 57ADxó9 (wyrńki badań wykonanych w laboratorium w Kijowie znajdują się w archiwem Oddziału MAK w Nowej Hucie). Amor odkryta i pserwszej jego publikacji S. Buratynsfci (paaim) interpretował jamę jako spichlerz, w którym magazynowano zboże w opakowaniach organicznych. Tak też obiekt ten utrwalił się w dotychczasowej Konturze, a przy tym zestaw pochodzących z jego wypełniska roślin hodowlanych traktowany jest jako wzorcowy dla późnego okresu lateńskiego na terenie Małopolski iMoidcnbawer 1957-1958. Woźniak 1970.221; Wielowieyski 1981.31 firn. tab. I; Liiywia-Za-jąc 1997.2l3n.k

5.1 A Obiekty o szczególnym przeznaczeniu

Wśród obiektów nieruchomych, zarejestrowanych w obrębie omawianych tu osad wyróżnia się grapa kilkunastu jam o zróżnicowanej formie i zawartości, dla których trudno znaleźć uzasadnienie » sferze codziennych, praktycznych potrzeb mieszkańców, związanych

z mieszkaniem, działalnością gospodarczą czy produkcyjną. Jednocześnie, nie ulega wątpliwości, iż są one śladami świadomych, celowych działań, stanowią zjawisko powtarzalne i znajdują odpowiedniki pośród analogicznych lub zbliżonych obiekiów odkrywanych na szerszym terenie, w tym też na stanowiskach kultury lateńskiej spoza Małopolski (w przypadku pochówków zwierzęcych, także na terenach kultury przeworskiej). Spełniają zatem kryteria określające źródła, które wiąże się z jsojmowaną szeroko sferą rytualno-wierzeniomą (por. np. Węgrzynowicz 1982.20n-.G«eai 1992.92aw). Opaywane tu obiekty tworzą trzy grapy znalezisk, a mianowicie: pochówki (_depożyty'*) zwierzęce, tzw. obiekty wannowale oraz pozostałości komplet ra. w skład którego wchodził czworokątny obiekt rowkowy wraz z szeregiem towarzyszących om jam.

5.1 Al. Szkieletowe pochówki - „depozyty" zwierzęce

Zgodme z przyjmowaną w Kmanszr eomefatiamą (por. np. WęyzyaowKZ 1982.16s.;. jako szłarfrmwy po-chówefczwKrzpcy ałocftawę tzczą^i zwierzęco. ą.kom-pletny szkielet fab jego potnę (pochówek cząstkowyj. spoczywające w układzie wnoii nijn i złamne w sposób świadczący o celowym dzbfeniu człowieka. Vtrjrra rio-zesaa depozytu mogła być ipecythne do tegoeda wyfco-paojma. bądź też wtórnie wykorzysony ułuda pchnący pnnKinńranąhałrrjf(nnrsztfaną.guaprsfan/»pnah4-cyjną. inną ntrramą bliżej). Krylem zawarte w drfkucjr spełniają przynajmniej 4 spośród analizowanych tuebiek-ińw senjchom-.dL ftay tym kenoka zabytkowy. towarzyszący zaotezonym w ckfa szcząhom zwierząt (cdowe wyposażenie), bądź specyficzny dobór gminny asob-oków (psy) pozwalają wykluczyć. iż mamy do czynreaśa z depozytami o zwykłym, my bumy m znaczonu. op. zapasana żywności przygotowanym do przyszłego tpoży-

cra.czy tafladwazafaegńw fagsenastnoporzącfcpwyęh.

Pierwszy z omawianych tu obiduów to nmka owalna jama 99 zlokalizowana w północnej części osady w Krakowie Plesaowic 17. o wym Sn 100 cm i głęb. około 40 cm (od poziomu o&łomęcaj. normowana dhtzszą ooą w kurant u S-S (tabL 311. W pciudtśowęj jejcaęśo. na mabytrównynidae znajdowała szczęść szkiefciu mśo-dej owcy w wieku około 3 lat (oznaczenia kości z tego i wszy stkich pozostałych obiektów wykonała G.Gafafa). Spoczywające w układzie anatonacznym kości szfcrłrm wskazywały, iz s parne złożono prawą. kompletną pńhu-szę ZWKTZCŁU be/ głowy i .Na jednym z kręgo* szyjnych (obrotowieci widoczne były cięcia tunowsące najpeawo-podubmej ślad rytualnego zarzynana (krwawa ofiara?). W odległości około 30 cm od kości, w północnej pmm jony. (ngfkiadią'pnwirkianpk>ij hłrtrrirknmiTr-<f~**rh ręcznie lepionych mwek i dno mayma toczonego on kok (tabL 31:1-4) Bez ■ gwmi ceramika a mamda celowe •yjaasnc cząduwcgo pochówka, a zestaw naczyń pozwała odnosić obiekt do B<j tary osady płeva**słaey

Trzy pozostałe obiekty, tj. jamy 489 i 779 z Krakowa Fleszowa 17 oraz ob. 124 z Krakowa Cła zawierały kompletne szkielety psów

309