97

Konspiracyjne komórki działające wśród kolejarzy doprowadziły do perfekcji błyskawiczne opróżnianie wagonów z cennych ładunków na stacjach i podczas biegu pociągów. Pomysłowym sposobem zdobywania cennych ładunków było wyłączanie niektórych wagonów ze składów pociągów przez powodowanie ich uszkodzeń, np. grzania się osi. Wagon taki pozostawiony na stacji był łatwym łupem dla żołnierzy podziemia. Poważne ilości materiałów wojskowych do-czuć również na terenach polskich. W celu opanowania sytuacji Niemcy wprowadzili klasyfikację transportów, przechodzących m.in. przez Warszawę, na pilne — operacyjne, które miały pierwszeństwo w kierunku na Wschód, oraz mniej pilne — zaopatrzeniowe, wysyłane w drugiej kolejności. Polscy kolejarze szybko rozszyfrowali znaczenie poszczególnych symboli w oznakowaniu pociągów i zmieniając je doprowadzali do przetrzymywania ważnych transportów na

^v    PAMIĘCI    *

PRACOWNIKÓW KOMVNIKACJI KTÓRZY* ZCINELI W-WA LCE ’ Z ’ N A JE ŻDŻCA FASZYSTOWSKO-HITLEROWSKIM W'LATACH 1939-1945

148. Ku czci poległych polskich kolejarzy

stawały się w ręce partyzantów podczas zamachów na pociągi niemieckie.

Władze niemieckie różnymi sposobami starały się zapobiec sabotażom i dywersji na kolejach. Powszechne stały się aresztowania, egzekucje, wysyłki kolejarzy do obozów koncentracyjnych. Wielu polskich kolejarzy zapłaciło najwyższą cenę za swe czyny, ale nie powstrzymało to innych w działaniu. Terror i represje okupanta nie były w stanie złamać ruchu oporu na kolejach.

W obliczu groźby katastrofalnego sparaliżowania transportu na coraz bliższym zapleczu frontu okupanci podjęli na szeroką skalę ochronę obiektów i szlaków kolejowych przez policję kolejową i wojsko. Ograniczyło to w pewnym stopniu akcje zbrojne partyzantów przeciwko niemieckim transportom wojskowym, ale nie przyniosło większej poprawy funkcjonowania transportu kolejowego.

Skuteczną formą walki polskich kolejarzy z niemieckim transportem było powodowanie dezorganizacji w ruchu pociągów. Po agresji na Związek Radziecki szybko posuwające się naprzód niemieckie oddziały pancerne i zmotoryzowane potrzebowały ogromnego zaopatrzenia, które ze względu na ilości i odległości mogło być dostarczane prawic wyłącznie kolejami. Na zajętych terenach radzieckich o słabo rozwiniętej sieci kolejowej wkrótce zaczęły występować zahamowania w ruchu pociągów, dające się od-stacjach. Akcja ta, rozpoczęta w warszawskim węźle kolejowym, po pewnym czasie objęła inne węzły.

Polscy kolejarze niszczyli dokumenty przewozowe na wagony z ważnymi ładunkami, wskutek czego przesyłki długi czas błądziły po różnych stacjach. Sprzyjało to także opróżnianiu bezdokumentowych wagonów z bielizną, odzieżą, obuwiem czy żywnością przez miejscową ludność.

Wykorzystując swój służbowy status i charakter pracy kolejarze odgrywali ważną rolę w służbie organizacji podziemnych. Pomagali podróżującym bez dokumentów, umożliwiali przerzucanie kurierów poza terytorium Generalnej Guberni oraz sami bywali kurierami: przewozili informacje, rozkazy, broń, amunicję, a nawet radiostacje. Zasłużyli się szczególnie przy kolportażu prasy konspiracyjnej na terenie Generalnej Guberni i Rzeszy Niemieckiej oraz na terenach wschodnich. Dzięki kolejarzom była prowadzona słynna akcja „N" — kolportażu polskiej prasy propagandowej wydawanej w Warszawie w języku niemieckim. Przesyłki z pismami i ulotkami najpierw wędrowały do Niemiec, aby stworzyć wrażenie, że drukowane są w Rzeszy, a następnie podrzucano je do pociągów jadących na Wschód. Jednym z głównych ośrodków kolportażu były warsztaty naprawcze w Pruszkowie, gdzie działała komórka konspiracyjna Polskiej Partii Robotniczej.

Kolejarze brali udział w nieudanym zamachu na

97

7 Koleje polskie 1842—1972