98soś

Architektura od XIII w. była przeważnie zespołowym dziełem tak zwanych strzech budowlanych - międzynarodowych zrzeszeń artystów wykonujących katedry na zamówienie gminy miejskiej i pod patronatem miejscowego biskupa, Opata lub kanoników kapituły.

Zachował się do dziś notatnik architekta z XIII w. Yillarda de Honnecourt zawierający

Styl gotycki poł. XII-XV w.

Miasta zakładano na wzór rzymskich z rynkiem -punktem centralnym i ulicami przecinającymi się pod kątem prostym. Niespokojne czasy zmuszały do wznoszenia fortyfikacji wokół miasta, co ograniczało możliwość rozbudowywania go wszerz. Uliczki były wąskie, zabudowa ciasna, kamienice dwuokienne. Centrum rynku zajmował okazały ratusz - siedziba rady miejskiej. Od połowy XII w. najwspanialszą jednak budowlą miał stać się kościół, katedra.

o

z

o

§

ri

l-sj

>

^A 102. Katedra w Amiens. Wnętrze. Francja. XIII w.

ilustracje opatrzone komentarzem. Jest to rodzaj przewodnika dla architektów usiłujący ubrać w ścisłą wiedzę geometryczną empiryczne raczej zdobycze średniowiecznego budownictwa. Malarze także mieli swój przewodnik. Był nim traktat mnicha Teofila z XII w. opisujący szczegółowo rodzaje technik, układy kompozycyjne i ikonografię.

Architektura sakralna

Kościół gotycki był symbolem czasów, ucieleśnieniem ideologii średniowiecza: żarliwości religijnej wzmożonej w dobie wypraw krzyżowych i pragnienia wzniesienia się ku Bogu. Widoczny z daleka górował nad domami mieszczańskimi, ratuszami, sukiennicami. Jego rozmiary były tak wielkie, że w wielu z nich mogła się pomieścić ludność całego miasta.

O pięknie i wielkości kościołów decydowały również czynniki ambicjonalne. Miasta rywalizowały z sobą, prześcigały się w demonstrowaniu swoich możliwości. Katedry, dzieła bardzo kosztowne, były wynikiem kolektywnego zamówienia i wspólnej pracy, świadectwem dumy i potęgi miasta. Fundowali je już nie tylko królowie i książęta, ale całe gminy miejskie. Dzięki wielkiemu wspólnemu wysiłkowi, dzieła tak ogromne powstawały w stosunkowo krótkim czasie.

Skromniejsze kościoły budowały nowe zakony: franciszkanów i dominikanów. Przy nakładzie niewielkich środków wznoszono świątynie przystosowane do reguły głoszącej ubóstwo.

Kompozycja bryły.

Ogrom i strzelistość gotyckich katedr są cechami najbardziej rzucającymi się w oczy. Przytłaczająca przewaga licznych kierunków pionowych (wertykalizm) oraz drobne elementy dekoracyjne sprawiają, że najbardziej monumentalne kamienne kościoły Francji, Niemiec, Anglii wydają się odmaterializowane. Dynamika strzelistej bryły towarzyszy zjawisku ekspresji. Bryła jest niespokojna, żywa, lekka, silnie rozczłonkowana. Rytmika pionów spotęgowana jest bardzo bliskim ich sąsiedztwem. We wnętrzu sklepienie wydaje się niezmiernie odległe, a płynna, spokojna rytmika niezliczonych kierunków pionowych unosi wzrok ku górze. Delikatna i oszczędna dekoracja rzeźbiarska podkreśla tylko pewne punkty konstrukcji, jej samej pozostawiając całe