98 (49)

Dwutlenek węgla otrzymujemy np. działając kwasem solnym na marmur:

CaC0₃ + 2HC1 -> CaCl₂ + H₂0 + C0₂, a siarkowodór, działając np. kwasem solnym na siarczek żelaza(II)

FeS + 2HC1 -> FeCl₂ + H₂S.

Reakcje te prowadzimy w wytwornicy gazu, zwanej aparatem Kip-pa. Aparat Kippa (rys. XI-1) składa się z dwóch naczyń: górnego / w kształcie lejka i dolnego 2 w kształcie klepsydry z charakterystycznym przewężeniem 3. Lejek / jest połączony z dolnym naczyniem szczelnym szlifem 6. Dolne naczynie jest zaopatrzone ponadto w 2 otwory 5 i 8. Otwór górny 5 zamknięty korkiem z rurką szklaną z kranem 7 służy do odbierania gazu, a dolny 8 do czyszczenia aparatu.

Przygotowanie aparatu Kippa do otrzymywania na przykład dwutlenku węgla polega na włożeniu przez otwór 5 do środkowej kuli drobno potłuczonych kawałków marmuru. Następnie otwór zamyka się korkiem z kranem 7 i nie zamykając kranu wlewa przez otwór lejka 1 tyle 6-molowego kwasu solnego, aby jego poziom pokrył całkowicie marmur. Kwas reagując z marmurem powoduje wydzielanie się dwu-

Rys. XI-1. Aparat Kippa: 7 — lejek, 2 — naczynie dolne, 3 — przewężenie, 4 — zawór hydrauliczny, 5 — otwór wylotowy gazu, 6 — połączenie szlifowe lejka z naczyniem dolnym, 7 — kran, 8 — otwór spustowy zamknięty szklanym korkiem

tlenku węgla, który stopniowo wypiera powietrze znajdujące się w aparacie.

Zamknięcie kranu 7 powoduje wzrost ciśnienia w środkowej kuli i wypchnięcie kwasu do lejka 1, dzięki czemu po chwili reakcja ustaje.

Napełnianie aparatu marmurem przez otwór 5 jest dosyć niewygodne, gdyż wymaga drobnego potłuczenia marmuru (otwór ma małą średnicę), co powoduje szybkie zużywanie się marmuru, a niekiedy i wpadanie drobnych kawałków do dolnej półkuli. Dlatego grubsze kawałki marmuru można wkładać do aparatu przed wlaniem kwasu przez otwór 6. W tym celu należy wyjąć lejek 1, dolne naczynie położyć poziomo otworem 5 skierowanym ku górze i w tej pozycji wkładać przygotowane kawałki marmuru do środkowej kuli. Po włożeniu dostatecznej ilości marmuru wstawić lejek 1 do otworu 6 i postawić aparat w pozycji pionowej, układając marmur równomiernie za pomocą odpowiednio długiej bagietki lub drutu. Dalsze postępowanie jest identyczne jak w poprzednim sposobie przygotowania aparatu do pracy.

Niekiedy stosowanie aparatu Kippa jest niemożliwe, np. gdy substancja, na którą działamy kwasem, jest zbyt rozdrobniona lub gdy są potrzebne małe ilości gazu. Wówczas, stosuje się inne wytwornice wykonane z kolb stożkowych, kulistych lub nawet probówek. Różne rodzaje wytwornic gazu pokazano na rysunku XI-2.

Rys. Xl-2. Proste wytwornice gazów: a) z probówki; b) z kolby stożkowej z wkraplaczem; c) z kolby ssawkowej; d) z kolby destylacyjnej

193