99 (129)

Głoska h weszła jednak już w XV i XVI wieku do języka polskiego wraz z wyrazami obcymi (choć prawdopodobnie w wymowie wielu Polaków, jak i dziś, nie różniła się od %), np. z niemieckiego Herman, handel, hamulec, z czeskiego hańba, hardy, hołota i ruskiego hoży, porohy, rohatyna. Niektóre z tych wyrazów czeskich i ruskich miały staropolskie odpowiedniki z g, np. gańba od ganić, gardy od gardzić, gołota od goły, progi, rogacina. Obce h ginęło przed r, np. ramota, ruby, rubaszny z ruskiego hramota, hruby, niekiedy zmieniało się na j, np. Herman — Jerzman, hedwab —jedwab.

Bywały też częste wahania głosek % — k w grupach chr- i chrz-, np. Ghryst(us) — Kryst(us), chrzest — Tcrzest, chrześcijanin — Tcrze-ścijanin, krzyżmo zamiast chrzyźmo, chryzmo ‘chustka dla chrzczonego dziecka’, gwarowo też krzan. Staropolski wyraz ćhrzbiet dla Wzmocnienia ch- zmieniono na grzbiet, ale chrobak uprościł się na robak. Małopolska zmiana końcowego -% na -k, np. na tyk nogak, byłek w Pięciu Stawak, zaznaczyła się w języku literackim w kilku przykładach hiperpoprawnych, na tle ucieczki od wymowy gwarowej, np. zmierzch zamiast stpol. zmierzk, cybuch z tureckiego czibuk, Mniszech (i Mniszchówna) zamiast Mniszek.

^N Niektóre fonetyczne zmiany widoczne są tylko w pojedynczych wyrazach, np. srebro zamiast śrebro, zrucić obok zrzucić, pszczoła zamiast bczoła, pczoła, źdźbło zamiast śćbło, nieborak zamiast nie-bożak, zarzewie zamiast zarzewie, drzwi zamiast dźwierze, Małgorzata zamiast Mar gorzała, Skdlmierz zamiast Skarbimierz. Wyjaśnienie ich rozwoju najłatwiej można znależó w „Słowniku ety-mologicznym“.

Wykaz ważniejszych zmian spółgłoskowych

1.    Bozwój spółgłosek miękkich: pX,bX,wX,mX;ś,z,S, ń, ł, X oraz c\ i' w dobie prasłowiańskiej, tj. przed VII wiekiem n. e.

2.    Polski rozwój parzystych miękkich spółgłosek: fi, ti, ib,rh\ t, d, ś,

Ł\ ii, i, l, tj. wymieniających się z twardymi: p, b, w, m; t, d, s, z; n, r, ł w IX—X wieku.    _

3.    Zmiana t, ćX na 6, f w XII wieku oraz / na ś w XIII wieku.

4. Powstanie spółgłosek f—/' w XIII—XIV wieku. ,

5.    Stwardnienie miękkich nieparzystyoh: o', i'\ s, z, ó, f w XV wieku na o, g’,Ś, ź, 6, f. Bozwój mazurzenia mógł być wcześniejszy w postaci zmiany I, i, c, jf na z', o^ł, %' już w XIII—XIV wieku, potem, w XV wieku, głoski te stwardniały na 8, z, e, f.

99