9

Tłuszczowce (lipidy)

Tłuszczowce to nierozpuszczalne w wodzie związki organiczne. Najczęściej są to estry zbudowane z glicerolu (alkohol) i kwasów tłuszczowych. Tłuszcze zwierzęce zawierają głównie kwasy nasycone (palmitynowy, stearynowy), tłuszcze roślinne - nienasycone (oleinowy, linolowy). Woski są zbudowane z alkoholu jednowodorotlenowego.

Klasyfikacja tłuszczowców

Lipidy

lipidy izoprenoidowe (oparte na cząsteczce izporenu; nie ulegają hydrolizie)

_r _.
steroidy	kartenoidy (karoten,
(sterydy)	ksantofil, likopen)

tłuszcze proste

(alkohol + kwasy tłuszczowe)

tłuszcze właściwe (alkoholem jest glicerol)

Klasyfikacja tłuszczowców oraz ich występowanie i funkcje
Tłuszczowce	Występowanie	Funkcja w organizmie
Tłuszcze właściwe zbudowane z hydrofilowej główki i lipofilowe-go ogonka	nasiona roślin oleistych (rzepak, słonecznik), tkanka podskórna u zwierząt	wysokoenergetyczne materiały zapasowe, termoizolatory, rozpuszczają witaminy A, D, E, K
Woski (np. wosk pszczeli, lanolina, olbrot)	pokrywają liście, pędy, owoce niektórych roślin oraz włosy, skórę, pióro zwierząt	zapobiegają utracie wody przez rośliny; ochronna, izolacyjna
Fosfolipidy (np. fosfatydylocholi-na, fosfatydyloseryna, sfingomie-lina), zbudowane z hydrofilowej główki i lipofilowego ogonka	błony biologiczne	składnik budulcowy błon biologicznych
Glikolipidy	istota biała i szara w ośrodkowym układzie nerwowym	składnik budulcowy niektórych błon komórkowych
Steroidy (cholesterol, hormony płciowe, np. testosteron, sole żółciowe)	błony biologiczne, gruczoły do-krewne (np. jądra, jajniki, nadnercza); z cholesterolu powstają kwasy żółciowe emulgujące tłuszcze w procesie ich trawienia	składnik budulcowy błon biologicznych komórek zwierzęcych; regulacja hormonalna
Karotenoidy (np. (i-karoten, i wiolaksantyna)	• tkanki roślinne	udział w fotosyntezie, p-karoten to prekursor witaminy A

Model cząsteczki tłuszczu „ciekłego" (łańcuchy kwasów tłusz czowych nienasyconych są skręcone)

Model cząsteczki tłuszczu „stałego' (łańcuchy kwasów tłuszczowych nasyconych są proste)

tłuszcze złożone (alkohol + kwasy tłuszczowe + inne związki chemiczne)

woski

fosfolipidy		glikolipidy
- fosfogiicerydy		- cerebrozydy
- fosfosfingolipidy		- gangliozydy

pirymidyny (jednopierścieniowe) -cytozyna (DNA, RNA)

-tymina (tylko DNA)

- uracyl (tylko RNA)

I _

puryny (dwupierśdeniowe)

-    guanina (DNA, RNA) H₀N

-    adenina (DNA, RNA)

Nukleotydy i kwasy nukleinowe

Nukleotydy występują w kwasach nukleinowych, związkach wysokoenergetycznych (np. ATP), przenośnikach wodoru (np. NADP) oraz w niektórych koenzymach (np. koenzym A).

Kwasy nukleinowe (DNA i RNA) to wielkocząsteczkowe, liniowe biopolimery zbudowane z podjed-nostek (nukleotydów) połączonych wiązaniami fosfodiestrowymi.

Pentoza	Zasada azotowa	Nukleozyd	Nukleotyd
Deoksyryboza	adenina	deoksyadenozyna	deoksyadenozyno-5'-monofosforan
Deoksyryboza	guanina	deoksyguanozyna	deoksyguanozyno-5'-monofosforan
Deoksyryboza	cytozyna	deoksycytydyna	deoksycytydyno-5'-monofosforan
Deoksyryboza	tymina	deoksytymidyna	deoksytymidyno-5'-monofosforan
Ryboza	adenina	adenozyna	adenozyno-5'-monofosforan
Ryboza	guanina	guanozyna	guanozyno-5'-monofosforan
Ryboza	cytozyna	cytydyna	cytydyno-5'-monofosforan
Ryboza	uracyl	urydyna	urydyno-5'-monofosforan

Zasady azofowe

H

c

K

■c

K

i-

E

c

c

r

t

Nukleotydy - przykłady

Modele budowy DNA

c<\

G	cK
		P
C	G|-^
		P	^5'\p^°
	^ T -<
		^>P