9 (1213)

NEUROPSYCHOLOGIA

tywnej analizy dokumentacji historii choroby 50 pacjentów z uszkodzeniami piata skroniowego, hospitalizowanych z powodu epizodów psychotycznych, wysunął twierdzenie, że padaczka skroniowa z ogniskiem w półkuli dominującej predysponuje do psychozy i że jest to psychoza schizofrenopodobna, natomiast zaburzenia psychotyczne towarzyszące padaczce spowodowanej przez uszkodzenia w półkuli niedominującej mają raczej charakter ma-niakalno-depresyjny. Autorem pracy przeglądowej na ten temat jest Sachdev (1998).

Obu obszernym zagadnieniom omawianym w niniejszym podrodziale poświęcono inną, dobrze napisaną pracę przeglądową (Trimble, 1983).

Złożone napady częściowe wychodzące z płata skroniowego w ogólnym zarysie przedstawiono w rozdziale 3. Pojęcie padaczki skroniowej wprowadzi! Lennox (1951). Złożoność tego zespołu bez wątpienia częściowo wynika z tego, że ognisko będące źródłem patologicznych wyładowań, z którego rozprzestrzenia się pobudzenie, może być umiejscowione w wielu różnych okolicach, chociaż niektóre obszary, na przykład przyśrodkowe części płatów skroniowych, wchodzą w grę częściej niż inne. Williams zwraca uwagę, że sposób używania terminu padaczka skroniowa „odzwierciedla trudności, jakie napotykamy, zastanawiając się nad związkiem zaburzenia złożonych funkcji z równie złożonymi strukturami, które mają bardzo rozległą sieć połączeń w całej półkuli. Sformułowanie to oznacza po prostu, że lepiej widoczne ogniska wyładowań umiejscowione są poniżej bruzdy Sylwiusza (...)” (1969, s. 700).

Złożoną symptomatologię padaczki skroniowej w jej licznych postaciach szczegółowo opisało wielu autorów, m.in. Lennox i Len-nox (1960). Poniższe dwa przypadki, pochodzące z cytowanej już pracy (Williams, 1969), szczególnie dobrze ilustrują wielopostacio-wy charakter tego zaburzenia.

Kobieta, chirurg z zawodu, zachorowała na padaczkę skroniową po urazie głowy doznanym wskutek potrącenia przez samochód Zwiastunem napadu było zawsze pojawienie się ludzkiej twarzy i ramion w czerwonym trykocie. Pacjentka z przekonaniem i zarazem z dużym lękiem rozpoznawała w tej postaci siebie. Zjawa następnie przewracała się na bok i rozpadała na fragmenty jak układanka -w tym czasie pacjentka odczuwała bardzo silny lęk z poczuciem niesamowitości, po czym występowała amnezja i uogólnione drgawki Pacjentka miała całkowitą niepamięć swojego wypadku, ale nawiasem mówiąc, ciekawe, że dopiero po długim czasie od wystąpienia padaczki pourazowej dowiedziała się, że gdy potrącił ją samochód, była ubrana w czerwony sweter. Mamy tu więc omam wzrokowy (postać utożsamianą z własną osobą), w połączeniu z emocjami oraz fragmentami zapamiętanymi w czasie wypadku. Inna pacjentka, w wieku 30 lat, chorowała na padaczkę od 15 lat Napady występowały tylko podczas nakładania cienia do powiek; gdy z twarzą blisko do lustra patrzyła uważnie na swoje oczy, jej odbicie w lustrze zmieniało się, stawało się bardziej intensywne i górowało nad nią. Wydawało się jej wtedy, że widzi scenę ze swymi dziadkami i rodzicami, prawdopodobnie żywo zapamiętaną z przeszłości. Chora widziała tę scenę, lecz nie uważała jej za halucynację - „widziałam to oczyma duszy”. Temu wspomnieniu wzrokowemu towarzyszyły słowa, których później nie pamiętała, zaś całe zdarzenie było przyjemne i skojarzone z ogólnym podnieceniem seksualnym. Mamy tu więc doznanie mieszanych omamów wzrokowo-słuchowych, odnoszących się do przeżyć z przeszłości, z komponentami trzewiowymi, sensorycznymi i emocjonalnymi, indukowane przez bardzo specyficzny zwiastun wzrokowy, który musi być wyraźnie identyfikowany z własną osobą, a także z seksualnością (Williams, 1969, s. 709).

Halucynacje i złudzenia przy uszkodzeniach skroniowych

Zaburzenia percepcji w postaci albo złudzeń wzrokowych, albo halucynacji (omamów) od bardzo dawna uznawane są za część symptomatologii padaczkowej. Jeśli spostrzeżenie dotyczy osób lub przedmiotów obecnych w otoczeniu, to mówimy o złudzeniu wzrokowym (iluzji) lub błędnym spostrzeżeniu. Podczas napadu padaczki skroniowej cały przedmiot lub jego część może ulec zniekształceniu, na przykład wszystko może się wydawać większe lub mniejsze (makropsja, mikropsja). względna wielkość elementów może ulec wypaczeniu (metamorfopsja), albo też dźwięki mogą się wydawać głośniejsze lub cichsze niż zwykle. Zniekształceniom takim często towarzyszy poczucie oderwania się od własnego ciała (depersonalizacja) albo poczucie nierzeczywistości przedmiotów (derealizacja). Chociaż zaburzenia te bardzo często dotyczą modalności wzrokowej, jednak w żadnym razie nie ograniczają się do tego zmysłu. Opisany przez Hughlingsa Jacksona przypadek pacjentki z halucynacjami węchowymi przytoczono w rozdziale 3. Wydaje się, że takie aury węchowe występują przy uszkodzeniu przednich i dolnych części piata skroniowego, z hakiem włącznie. Zapachy są zawsze opisywane jako przykre lub wstrętne, nigdy nie bywają przyjemne (Penfield, Jasper, 1954).

Halucynacje (omamy) oznaczają doznania percepcyjne, które nie mają żadnego związku z bodźcami obecnymi w otoczeniu. Chory często zdaje sobie sprawę z tego, że obiekty, które mu się zwidują, są „nierzeczywiste”. Halucynacjom mogą towarzyszyć przeżycia emocjonalne, zwykle przykre, chociaż z rzadka opisywano doznania przyjemne, a nawet krótkie okresy ekstazy (Lennox, Lennox, 1960). Badacze takich doznań emocjonalnych wiążą je z konkretną lokalizacją w płacie skroniowym (Williams, 1956). Zmiana afektu w czasie napadu polega najczęściej na pojawieniu się lęku (Williams, 1956; Dały, 1975); taki lęk wywołuje stymulacja przez im-plantowane elektrody (Bancaud i in., 1994). Niektórzy pacjenci doznają bezprzyczynowe-go lęku w okresie międzynapadowym (Hermann, Chhabria, 1980; Strauss i in., 1982). Chociaż nie ma jeszcze danych potwierdzających takie przypuszczenie, jednak takie zjawiska występujące między napadami mogą być związane z patologicznymi wyładowaniami elektrycznymi w strukturach stanowiących anatomiczne podłoże doznań emocjonalnych.

Uszkodzenia piata skroniowego dostarczają nowej interpretacji aktualnych doznań. Simpson (1969) przypuszcza, że po to, aby nastąpiło uczenie się lub też podjęcie decyzji, czy jakiś przedmiot lub sytuacja są „znane”, trzeba porównać napływające informacje sensoryczne z neuronalnym zapisem uprzedniego doświadczenia. Według jego interpretacji, wyniki badań nad padaczką skroniową świadczą o tym, że w płacie skroniowym istnieją „obwody wyszukiwania zbieżności”. Jeśli porównanie napływających informacji z zapisem wcześniejszego doświadczenia wywołuje reakcję zbieżności lub „czegoś znanego”, to obecna stymulacja będzie się wydawała znajoma, nawet jeśli w dotychczasowym doświadczeniu osoby badanej nie zdarzyło się nic podobnego. Jest to dobrze znane zjawisko deja vu (dosł. ..już widziane”), którego niekiedy doznają ludzie zdrowi, lecz częściej i z większą wyrazistością niektórzy chorzy z padaczką skroniową. Natomiast porównanie wywołujące reakcję „braku zbieżności” prowadzi do poczucia jamais vu lub jamais entendu (dosł. „nigdy nie widziane”, „nigdy nie słyszane”), nawet jeśli ktoś w przeszłości często stykał się z takim samym lub bardzo podobnym układem bodźców. Penfield (1954) nazywa te zmiany w percepcji teraźniejszości „złudzeniami interpretacyjnymi”. Podczas gdy doznania