Atlas muzyki#1

łUBBNŁ IO

la umi tirscsądu P    w lązać się / różny mi aktami illokucyjnymi. Np. do

>4.iu    (Jan. dentysta) modalnosc przyszłościowa))) mogę dołączy* akty

rUokucy i::c . h \iaiMK e\płicitr lub implicitetakie jak stwierdzam, ryczę sobie, pytam, prosię, co ilustruje przykład Ż.V:

Ot

•    Jan pójdne do dentysty.

•    Dotrze by było. arby Jan poszedł do dentysty.

•    Cry pójdziesz. Janie, do dentysty?

•    Janie, proszę cię. pójdź do dentysty.

Scartc uwiła ie sitów n.j cechą charakterystyczną aktu illokucyjncgo jest jego v:Ij . foroc>. którą w>rasa symbol F. Każda wypowiedź składa się z siły illokucyj-ncj 1 z sądu p. choć czasem sąd może być opuszczony, np. w okrzykach: Ojej!. Halo* :tp Skoro nypow icsi/i są komunkcjami F i p. 10 można oddzielnie zaprze-czać F i p. jak w MA

Mt

•    Obiecuję ci. ze przyjdę jutro.

•    Nic obiecuję ci. ae przyjdę jutro.

•    Obiecuję ci Je me przyjdę jutro.

•    Nic obiecuję attiic przyjdę jutro.

Wedle Sarici (I975a) można wyróżnić pięć kategorii aktów mowy. które różnią »ę swoją ilfofcocyjno&ią. Są to:

! Stwierdzenia lub przedstawienia (Asscrrives. reprvscntativcs). Intencją mbwe> jest przekazanie słuchaczowi swego przekonania na jakiś temat. Np. „Ładna pogoda*' Należą tu tez przeczenia, przypuszczenia, przewidywania, wyznania itp.

- I))Trkt.v»ł 1 Dtrcctivc*). Intencją mówcy jest. aby słuchacz cos uczynił.

Np „Proszę cię. przyjdź jutro". „Która godzina .*". Należą tu pytania, rozkazy,

prałby.

3    Z»lmwn«iiii iCommiwu co Intencją mówcy jest zobowiązanie się wo* bec słuchacza do zrobtcnmczrgoS. Np. ..Przyjdę jutru". Należą tu obietnice i groźby. Zobowiązania mogą mieć formę absolutną lub względną: .Jeśli zdązę. to przyjdę jutro •

⁴    Ekspresje (Expirssivcs). Intencją mówcy jest wyrażenie swego uczucia ^,ub pom*¥ry wobec słuchacza. Np. ..Przepraszam". Należą tu podziękowania, życzenia. gratulacje, kondoleocjc itp.

⁵    Deklaracje (DccUrations). Deklaracje stwarzają nowy stan rzeczy, który przed ich wypowiedzeniem mc istniał. Często, choć niekoniecznie, są uwarunkowane prawnie lub instytucjonalnie. Przykładem tych ostatnich Jest ogłoszenie wyroku w sądzie lub nadanie imienia na chrzcie Przykładem bardziej swobodnych deklaracji są „Angażuję pnnią do pracy". ..Zrywam / tobą znajomość”

5* Werdykty f\ferdictivc*). Jako podklasę deklaracji wyróżnia się jeszcze werdykty, które me zmieniąją stanu rzeczy, tylko go ogłaszają jako woźny lub 132 oficjalnie przyjęty. Np werdykt sędziego sportowego czy ocena egzaminatora.

SIuhcooM aktu mowy zależy od spełnienia czterech warunków, które u hral Searle. Są to:

I, Warunek'przygotowawczy lub wstępny.

II. Wfcnmck szczerości

III Wluunek wyrażony w Ircfci sądu.

IV. Warunek podstawowy, czyli treść aktu iHokucyjnefo.

ad 1. Warunek wstępny określa możliwości realizacji aktu mowy:

•    dla stwierdzeń jest to sum wiedzy (przekonań) mówiącego i słuchacza. Mówiący musi mieć określone przekonanie czy wiedzę na dany temat, której brak jest słuchaczowi (uzupełnia jego lukę informacyjną). Dla zaprzeczeń warunkiem tym jest przekonanie słuchacza o prawdziwości tego. co zostanie Uprzcczonc.

•    dla dyrektyw jest to możliwość wykonania czynności, na której zależy mówiącemu:

•    dla zobowiązań jest to możliwość ich realizacji przez mówiącego, ale też idzie o to, by na tej realizacji zależało słuchaczowi (lub. przy groźbach, by się ip obawiał);

•    efektywność ekspresji zależy od zainteresowania słuchacza stanami psychicznymi i emocjonalnymi mówiącego;

•    warunki wstępne dla deklaracji bywają bardzo złożone, często prawnie regulowane (np. wydanie prawomocnego wyroku sądowego).

ad II. Warunek szczerości odnosi się do mówiącego. Akt mowy jest skuteczny, gdy mówiący:

•    przy stwierdzeniach jest przekonany o prawdziwości tego. co mówi i chce to przekazać słuchaczowi;

•    w dyrektywach rzeczywiście chce. aby słuchacz wykonał daną czynność;

•    w zobowiązaniach sam zamierza wykonać to. co obiecuje lub czym grozi;

•    w ekspresjach przeżywa dany stan psychiczny czy emocjonalny;

•    w deklaracjach ma prawo moralne czy inne do ich wygłoszenia.

ad III Warunek ten określa treść sądu p. Czasem treść ta by wa pomijana, jak w okrzykach wyrażających ekspresję (Och!, Ejże!). lub domyślna nn podstawie poprzednich wypowiedzi (Rób. co ci kazałam). Warunek jest spełniony, kiedy słuchacz rozumie treść sądu p.

ad IV. Warunek podstawowy określa intencję (emocję) mówiącego 1 josi spełniony, jeśli intencja ta zostanie właściwie zrozumiana przez odbiorcę aktu mowy.

\ Wszystkie te warunki wyznaczają ramy optymalnej i efektywnej, można powiedzieć modelowej, komunikacji. Analiza sytuacji, gdy warunki nie są spełnione - nieporozumienia (niespełniony warunek podstawowy), kłamstwa (niespełniony warunek szczerości, ale także wstępny, ponieważ mówiący nie uzupełnia luki informacyjnej u słuchacza) - pokazuje zasadność przyjętych tu założeń. 133