Atlas muzyki2

InMniimuto/iiawstwo / orKicstra: typy obsady, historia M

««4 Muca orkiestr* ror Utniemy <tói duży te-SEmmHiutot.m te /wicfekróinułńą obsa-iiMiM0lubJnsO< W muzyce karne-3E natomiast mamy do czynienia z grupami auxiumenłvnv w obsadzie solowej (od duetu do ggectm) Obsada orkiestrowa wymaga podpo-mdkowama *k pos/c/cgólnych muzyków kon-(M| fesp, i|i <sw*j. w dużym stopniu kształtowany or/cz dyrygenta, poprzez przyjęcie jednakowych technik gry (smyczkowanic itp.).

/c względu na liczbę i rodzaj obsady rozróżnia gę orkiestry ut*i^*ui'rw. kameralne, smyczkowe, Jftr. Ą r* Naszw. te względu zaś na rcalizowa-nf limu 0pnvHr, kolóełne. rozryy\ko\\v. radio-w. * także kmeczne. uzdrowiskowe, cyrkowe, woj-sLme itp

Współczesna, wielka orkiestra symfoniczna (i operowu) może mieć następując*) obsadę: temunenty smyczkowe: do 16 (na ogół tylko 12) pierwszych skrzypiec. 14 (10) drugich skrzypiec. 12 ($) altówek. 10 (8) wiolonczel. S (6) kontrabasów;

-    instrumenty dęte drewniane: flet piccolo. 2 flety; 3 oboje, rożek angielski. 3 klarnety, klarnet basowy. 3 fagoty, kontrafagot; instrumenty dęte blaszane: 6 rogów. 4 trąbki, 4 puzony, tuba basowa;

■ Instrumenty perkusyjne: 4 kody. wielki i mały bęben, talerze, trójkąt, ksylofon, dzwonki, dzwony, gong i in.:

-    dodatkowo zależnie od potrzeb: 1-2 harfy, fbr-*Jpian(y), organy, saksofon i in.

Orkiestrę rozmieszcza się na estradzie w sposób klasyczny (REICH ARDT, Berlin 1775), który uległ nieznacznej tylko modyfikacji w tzw. no-ąjm układzie amerykańskim (STOKOWSKI. l^.ryŁAiC).

Ojkiestra operowa, w przeciwieństwie do praktyki koncertowej orkiestr symfonicznych, nie gra na podium, lecz. przez wzgląd na widoczność sceny, w zagłębieniu przed nią, w tzw. kanale orkiestrowym, który zarazem tłumi dźwięk Hjgyąynia się do jego stopliwości (rys. B). Orkiestra [orchestra), w starożytności gr. i rzym. była miejscem przedstawień teatralnych, gdzie występowa! również chór. W średniowieczu pojęcie to nie pojawiało się, później oznaczało miejsce. w którym siedzieli instrumentaliści podczas przedstawień operowych, dopiero w XVIII w. poczęło odnosić się do samego zespołu instrumentalnego.

Kapela icappeUa), wczasach późnego średniowiecza i renesansu oznaczała zespół wokalny (z towarzyszącymi instrumentami). Wraz z pojnwie-obn się samodzielnej muzyki instrumentalne), na przełomie XWXVU w., nazwy cappella używano również w odniesieniu do zespołu mstrumen-Uiincfto. później, w znaczeniu pejoratywnym, uik-zc do orkiestry Dzisiaj okrcśłemc u cappeHaoum-cm śpiew chóralny bez akompaniamentu.

KŁ średniowiecza i renesansu, także * dużych zespołach instrumentalnych, .siniała

obsada solowa, głównie instrumentów dętych. Nic było kompozycji instrumentalnych, grano utwory wokalne. Obsada była swobodna. Dopiero G. GABRIELI powierza glosy swoich Sa-cnie Symphoniae (1597) określonym instrumentom. Odtąd barwa dźw ięku coraz częściej staje się elementem kompozycji (MONTEVERDI, Orfeusz. 1607). Ok. połowy XVI! w. barwne zespoły renesansowe ustępują orkiestrze barokowej, która preferuje instrumenty smyczkowe. CORELLI tworzy w Rzymie czterogłosowe kompozycje smyczkowe dla 14-100 wykonawców. LULLY pisze w Paryżu utwory pięcio-glosowe dla swych 24 Violons du roi (pierwsza orkiestra, od której wymagano dyscypliny interpretacyjnej); w kompozycjach tych dwa oboje i fagot wzmacniają głosy skrajne. Niekiedy, zwl. w drugim wariancie menueta, instrumenty owe występują solow o jako trio. Echem tego, jeszcze w czasach klasycyzmu, była część „trio” w menuecie.

W orkiestrze barokowej zestawione są dwie grupy: — instrumenty fundamentalne, takie jak wiolonczela, fagot, lutnią, klawesyn, organy itp.. wykonujące partię basso coniimio;

-• instrumenty melodyczne, jak skrzypce, flet, obój itp.. które wykonują partie wyższych głosów. Kapelmistrz prowadzi wykonanie od klawesynu; obsada orkiestry barokowej bywała bardzo różna (np. BACH, Koncerty brandenburskie). Orkiestra klasyczna rozwinęła się w 2. poi. XVIII w. w Mannheim i Paryżu. Jej brzmienie, określone przez czterogłosową obsadę smyczków i podwójną obsadę instr. dętych drewnianych. szybko stało się normą: liii skrzypce, altówki, wiolonczele (z kontrabasem), 2 flety, 2 oboje, 2 klarnety. 2 fagoty; wczasach wczesnoklasycznych w grupie dętej występowały 2 oboje i 2 rogi.

Pod koniecXVIII w. wzbogacono skład o 2 trąbki i 2 kotły; od BEETHOVENA o 3 rogi (/// Symfonia). flet piccolo, kontrafagot, 3 puzony (V Symfonia), później 4 rogi, trójkąt, talerze, wielki bęben (ZY Symfonia).

W XIX w. rozwija się orkiestra romantyczni! (BERLIOZ). zc wzrastającą rolą blachy. Pur-sdeii Mbe/unga WAGNERA. 1874. oprócz skb-du wielkiej orkiestry symfonicznej wymaga trąbki basowej, puzonu kontrabasowego. 8 rogów.

2 tub tenorowych. 2 Uib basowych, tuby kontrabasowej, 6 hnrl* do tego dwóch harf na scenie oraz 16 kowadeł. Obsada zwiększa się nadal (STRAUSS, Elektra', SCHONBERG. Gurretit-der. wymagąjące ponad 100 wykonawców).

W orkiestrze XX w. powiększa się prawic wszystkim grupa instrumentów perkusyjnych. Dużym zespołom instrumentalnym są przeciwstawiane mnie składy kumeralne, np. Kwunursym/dionie SCHÓNBERGA dla 15 lub Historia żołnierza STRAWIŃSKIEGO dla 7 wykonawców. Współcześnie obsada zależy na ogół od u/nunw kompozytora; pojawiąją się dek tiofeny, jak również materiał odtwarzany ż przygotowanych taśm.