Atlas muzyki0

Ckm od ok 1600 do 1750 tworzy w historii <sv*M epokę    barok ( termin

... ' i * .• ht<«4MM wtukrt określaną te/. lakocpo-L .Wir- tRIEMANN) lub r/w*a ora/u I    NDSC IIIN) Terminu „ba-

(80R. /Hirr.'..o perta o nieregularnym fc-małtr* po I7S0 używano w scnśic pcjoratyw* mm iiiarwl rn napuszoność i przeładowanie otuki Muzykę barokową uważano za mrauą harmonicznie, pełną dysonansów, mdną ncbdyczme i szorstką, czyli po prostu -barokom (ROUSSEAU. 1767; KOCH. 1802). Rirok został doceniony dopiero w XIX w.

Ok. UiOO ginie odczuwano dokonującą się prze-aaanę styłMyczną; kultywowano dawną polifonię lecz jednocześnie po raz pierwszy współist-auN z*sobą dwa style(stUearniko. sttkmoder-mi Najważniejszy barokowy gatunek opera -nyma saę takie ok. 1600. Cezura roku 1750 itancn: BACHA) jest mniej oczywista. Nowe tendencje stylu prostego, czułego, naturalnego Su się widoczne ok. 1730 i prowadzą już. ok. 1780. do kulminacji klasycyzmu.

Światopogląd

Stosunek do życia i umysfowość danej epoki w»-dać we wszystkich jej przejawach. Człowiek baroku nic czuje sic już tylko odbiciem Boga. wzor-cem i ideałem piękna jak w renesansie, lecz kimś głęboko odczuwającym swe namiętności (afekt. PUos) i fantazje. Barok lubuje się w przepychu t bfauku. kocha pełnię i skrajności, poszerza gra-tuce tego co realne, posługując się fantastycznym ilu/joni/mcm Podczas gdy renesans w swej wzorowanej na antyku klarowności był apolliń-ski. barok ma zmysłowy charakter dionizyjski: dopiero w klasycyzmie osiągnięto syntezę tych dwóch pierwiastków.

Burakowy obraz świata jest harmonijny i racjonalnie uporządkowany. Znajduje to odzwierciedlenie również w muzyce; w spekulatywnej symbolice liczbowej, w harmonii i rytmie generalba-su. w wielorakich odniesieniach do Boga (zob. cytat z BACHA. & 101). Wprawdzie podziały rebgijne. podboje i wojna trzydziestoletnia zniszczyły ów porządek, lecz zarazem wzmocniły tęsknotę za nim. ftmadto, jedynie racjonalne uporządkowanie pozwała kierować namiętnościami ludzkimi (HOBBES: „człowiek człowiekowi wij-kiem~). W życiu i sztuce wiedzie to do wysublimowanej stylizacji.

Nowa świadomość wpływa również na stosunek do natury, nie tradycja i wiara, lecz empiria i krytyka, inspirowana przekonaniem o harmonicznej pełni, prowadzą do nowego pojmowania świata: KOPERNIK. GALILEUSZ, KEPLER dowiedli, że Ziemia nie jest centrum Wszechświata, KARTEZJUSZ. PASCAL, SPINOZA wykładali doświadczaną pracz człowiek* i filozoficznie uzasadnianą etykę i moralność. Powstają akademie nauk i sztuk służące podniesieniu poziomu rzemiosła i sztuki.

Dominuje matematyka, gdyż cały świat i wszel-kie jego zjawiska są określone przez porządek

Barok / informacje ogólne 301

matematyczny. Harmonia sfer jest muzyką, ta zaś stanowi zarazem symbol wszech porządku.

Proces twórczy

Artysta nie naśladuje już natury, lecz tworzy jak ona. posługując się uczuciem i rozumem, jest więc twórczym geniuszem. Często obraca się to pozornie przeciw naturze: architekt wznosi pałace i ogrody według matematyczno-gsometrycz-nych projektów na bagnach i odludziu, poeta tworzy retorycznie wyszlifowane i uczone dzieła. muzyk staje się muskus poeticus (s 305). Każda forma stworzona przez człowieka przeciwstawia się naturze. Liczne użytkowe formy barokowe jawią się więc jako sztuczne i nienaturalne: od kwiecistych przemówień po perukę, od dworskiego ceremoniału po kastratow. Świat to teatr z aktorami, mistrzami ceremonii i muzyką.

Za sprawą usilnych poszukiwań nowości w obszarze religijnym, filozoficznym i naukowym załamała się jednak wewnętrzna świadomość metafizyczna. Jeszcze w średniowieczu orientacja metafizyczna określała wszelkie obszary żyda, była widoczna w sięgających nieba katedrach, słyszalna w centralnej pozycji cantus firmus. W baroku podobną pozycję zajmuje ukierunkowanie na doczesność widoczne w pysznych pałacach i kościołach oraz słyszalne w indywidualizmie stylu koncertującego. W Anglii rodzi się już nowy liberalizm, który doprowadzi miń. do rewolucji francuskiej i nowoczesnej republiki mieszczańskiej. Absolutyzm ancien regimeu wydaje się ostatnią kulminacją dawnego sposobu bycia. W tym sensie także dzieło BACHA jawi się jako ostatnie wdelenie nieprzerwanej, sięgającej średniowiecza tradycji muzycznej.

Rzeczywistość polityczno-społeczna Barokowe państwo jest wciąż zamieszkane przez społeczeństwo stanowe, na które składają się takie grupy, jak: król i szlachta, kler, mieszczanie i chłopi (jako pierwszy, drugi i trzeci stan). Lecz ów porządek z Bożej Łaski daje się jeszcze utrzymać tylko siłą. Ludwik XIV nazywa siebie Kró-lem-Słońce i Państwem (L'4lat cest moi), wspiera go szlachta, kler i wojska W miastach żyje bogate i wykształcone mieszczaństwo. Lud wiejski coraz bardziej biednieje; 4/5 ludności Europy stanowią analfabeci.

Przekazywana ustnie muzyka ludowa (pieśni, tańce) w większości zaginęła (instrumenty’, zob, & 305). Dla hislorii muzyki większe znaczenie ma jednak zachowana kultura muzyczna warstw wyższych.

Główne instytucje muzyczne to: dwór, kościół (kantoraty). urzędy miejskie (muzyka ratuszowa), szkoły (chóry chłopięce), instytucje mieszczańskie (mieszczańska muzyka kameralna) i opera.