Atlas muzyki3

1

Klasycyzm / oratorium 387

i

Woda wuovuo vartaium\f\dodl«ti

Kfctsycme oratorium powstało ok. 1750. Punk-tnu wyjścfci było wł. oratorium szkoły ncnpołi-ł.tiiskR*!- *u»g- oratorium HANDLA oraz nicm. MMomnwityłu sentymentalnym (RAM LER).

OnU arian włoskie

M,m oratorium jako sakralnej opery (META* STASIO) wiąże ściśle stylistyczny rozwój obu gatunków. Oratorium xv|. powstaje z myślą _t1 śpiewakach solistach, niemal bez udziału chóru- Jego podstawę stanowi fek.it biblijny. Jest on prredsi.o^iany. podobnie jak akcja opery, w rr-, rmi wach secco. w formie arii da capa rozbrzmiewają zaś uzupełniające go rozważania (swobodne strofy poetyckie).

Wszyscy twórcy opery wł.. także szkoły neapo-liinńskwj. komponowali wt. oratoria, przy czym do pewnego stopnia uwzględniano wzrastającą popularność stylu bullo. Oratoria były wystawne pora sezonem operowym, w czasie wielkiego postu i adwentu, szczególną rolę odgrywało oratorium pasyjne w Wielkim Tygodniu.

Jednym z pierwszych kompozytorów oratoriów uf test J. A HASSĘ w Dreźnie (Pcliegrinia!se-polcro, 1742. i wiele innych).

Generację klasyków tworzą: N. PICCINI (późne dzieło Glomata, 1792), F. L. GASSMANN [Im Betuha liberała, tekst METASTASIA. Wiedeń 1772. na rozpoczęcie koncertów Towarzystwa Muzycznego). J. HAYDN (// Ritorno di Tobui, Wiedeń 1775). G. PAISIELLO. A. SA-LIERJ, W. A MOZART {Im Betulia liberała. Pttdwu 1771). F. SEYDELMANN i in.

Oratoriom niemieckie

fbdobnic jak w operze także w oratorium ok.

1750 pojawia się duch nowych czasów. Krytykowany jest barokowy schematyzm, poszukuje się nowej prostoty, wrażliwości i naturalności. W przypadku libretta oznacza to. że tekst biblijny ustępuje miejsra refleksji i odczuciom. Poeci nowego pokolenia jawią się jako oświeceni, samodzielni i wrażliwi interpretatorzy chrześcijańskiej nauki i świata. Wielką rolę odegrał Messias IC10PST0CICA( 1748 1773). W oratoriach pasyjnych śmierć i zmartwychwstanie nie są już przedstawiane w wielkim barokowym wymiarze, lecz w duchu nowej wrażliwości, od Selige EnmggnTELEMANN A (1729) po Auferstehung und Hłmmeffahrt Jest/ RAM L ERA w opracowani** C. PH. E. BACHA (1787) i F. ZELTERA (1808).

Największą stawą cieszyło się oratorium RAMLERA Der Tod Jesu (Śmierć Jezusa) z muzyką GRAUNA (Berlin 1755. zob. s. 133). Pioja jest podzielona na 6 obrazów o podob-oej budowie, z zamkniętymi numerami muzycznymi jak na wykresie I (rys. A). Tekst biblijny pojawia się w formie poetyckiej parafrazy (rccylatyw), chór i wspólnota dołączają się, śpiewając znane chorały (nr I). Dalej następuje chóralna fuga (nr 2), później rccylatyw ac-compognało z parafrazą tekstu biblijnego (nr 3). Refleksyjne interpolacje RAMLERA poja

wiają Się jako ii-rie i duety. Zakończeniem każdego obrazu jest wiersz, wykonywany pracz czterogłosowy chór I wspólnotę, np. pierwszy obraz Wen hub Ich sonst ais dliii aiieln na melodię Nim ruhen altu WOUler.

Wzorem w XVIII i XIX w. stal się typ fugi chóralnej z czwartego obrazu: fuga podwójna, z tematami Chrłstus hal uns eirt Vnrhild gela.%-sen i Auf dąfi wir soUen nach/olgen selnen Fujistapjen. Struktura kontrapunktyczna jest barokowa, ale tematy odznaczają się już prostotą nowego stylu (rys A).

Oprócz typowych rozważań biblijnych bożonarodzeniowych. pasyjnych i wielkanocnych - pojawiały się też inne, jak Kindhrit Jesu (Dzieciństwo Jesusa) i Au/erweckungdes Lazarus(Wskrzeszenie Łazarza) HERDERA. W tego rodzaju nowej autonomii oratoryjnej tematyki ujawnia się oświeceniowy proces sekularyzacji. Sięgano po takie tematy, jak: stworzenie i koniec świata, zjawiska natury, idylle. Wykonania wyzwalają się z kościelnych uwarunkowań i zyskują charakter koncertowy (raz zakazano wręcz wykonania w kościele Stworzenia świata HAYDNA). Głębokie treści oratoriów wykraczają poza granice wyznaniowe i zmierzają ku chrześcijańskiej, lecz tolerancyjnej religijności świeckiej.

Rozwój klasycznego oratorium osiąga kulminację w dziełach HAYDNA: Stworzeniu świata i Porach roku (s. 133 i n.). HAYDN byt w Londynie świadkiem wielkich wykonań Mesjasza HANDLA w Opactwie Westminsterskim. Przywiózł do Wiednia sporządzony pierwotnie dla HANDLA tekst Stworzenia świata (wg Raju utraconego MILTONA), który przetłumaczył na niemiecki VAN SWIETEN (zob. s. 431). HAYDN połączył handlowską tradycję oratoryjną (chóry, fugi, rozległe założenie) z klasycy-stycznym, dojrzałym językiem muz., do którego rozwoju sam się przyczynił, zwł. za pośrednictwem symfonii (orkiestra). Muzyczne tematy *ut plastyczne, żywe i klasycznie piękne. Tekst i treść zyskują bogate i żywe opracowanie muzyczne. Rozbrzmiewające nagle C-durw promiennych, wznoszących się akordach (fortissimo po szepcie chóru) ilustruje stworzenie światła. Orkiestra obrazuje wiele zdarzeń środkami malarstwa dźwiękowego, np wschód słońca bądź głosy zwierząt: krótkie, charakterystyczne odcinki w barwnych następstwach tonacji (rya Bk W centralnym punkcie oratorium HAYDN przedstawia z pełnym wiary idealizmem w klasycznym ujęciu człowieka - mężczyznę i kobietę stworzonych na obraz i podobieństwo Boga: „Opromieniony godnością i wielkością, obdarzony pięknem, siłą i odwagą, ku niebu sięgąjący staje człowiek, pan i król natury**.

Na tle obu wielkich sukcesów HAYDNA bledną inne oratoria epoki, nawet Chrystus na Górze Oliwnej BEETHOVENA (1803). Dopiero romantyzm przynosi istotne dzieła.