Atlas muzyki4

Klasycyzm / muzyka kościelna I 389

Ma yrunde (digii dunścijAńikiiy. pracde wszystkim w kmatłckfcf    kościelnej, objawia się

•toiriwy tej epoce optymistyczny pogląd na ,-h-uI. 1Vsrenrai to horyaonty twórców muzyki sa-Irjłnci i wzbogaca ich styl. Msze MOZARTA tur avrtfc| swę muzycznym ujęciem od jego oper. g^tłolkius Ł MarUtzclter Messe HAYDNA :    opiera się nawet na arii z jego opery buf-

• x Iim*LtodeUa łuna(1777). Owa praktyka pa-ndu (podobniejak u BACHA) odpowiada trn-muzyki sakralnej, a zarazem niezmąconej •v>\ioKw\«ci klasycyzmu. Człowieka pr/emkają ycahŁ iegu byt i świat są ożywione harmonią i rc-Kfą leaiww rozumieniu kościelnym, a w duchu nowego, ponadwyznaniowego humanizmu . chrześcijaństwo jest jego wyrazem, ale nie celem samym w sobie.

Dopiero gdy w dobie romantyzmu ów idealizm i wara w harmonię świata upadły, pojawiła się kiywka radosnej i utrzymanej w świeckim stylu tliacmg muzyki kościelnej (& 463).

Świecka pobożność klasycyzmu w naturalny $po9ób wtapia w muzykę kościelną wszystkie demeniy, które sprzyjają afirmacji życia i religij-laej samoświadomości. Stąd wynika promienne^: i serdeczność klasycznej muzyki kościelnej. Dominującą funkcję pełni katolicka muzyka ko-<odno. komponowana przez HAYDNA. MOZARTA i BEETHOYHNA.

Protestancka muzyka kościelna odgrywa raniej-rolę Racjonalizm, pietyzm i pobożność ro-doana oic zaowocowały po BACHU znaczący-mi ośumędum. dopiero XIX w. przyniósł ożywienie w tej dziedzinie (MENDELSSOHN, BRAHMS). Muzyka sakralna klasycyzmu jest odzwierciedleniem uczuciowości. Jej główne ośrodki to Berlin i Hamburg. Gatunki:

-    pieśń kościelna: faktura chorałowa, bez większych ambicji artystycznych; nowy typ pieśniowy z tekstami G F. GELLERTA (Geistliche Ótitnund Lieder_% 1757). KLOPSTOCKA i in.. utrzymanymi w duchu sentymentalizmu. Kompozytorami są C. PH. E. BACH. FULLER, Kl 11 EL i in.;

-kantata: zanika wraz ze schyłkiem baroku;

-    oratorium: cieszy się popularnością (RAM-LER.&386).

(ataki katolickiej muzyki kościelnej Jednogłosowy chorał gregoriański nie odgrywa! wczasach klasycyzmu większej roli. Próbowano niekiedy włączać ów chorał do kompozycji wie-bglosowych. trakt ująć go - co ciekawe - w sposób ^historyczny.

W Mszy na Niedzielę Palmową (1794) HAYDN umieszcza melodię chorału w głosie górnym i podkłada pod nią miarowe, funkcyjne harmonie. Ponieważ modałność chorału fcu okreflona czysto melodycznie, HAYDN wprowadza wiele dominant wtrąconych do dźwięków, które nie oscylują wokół określonej tomki. Ekspresyjna chromatyka prowadzi do owych brzmień ukośnych i zaskakujących swatów, Końcowa kadencja także brzmi nieoczekiwanie: druga dominanta dominanta-ton iku.

Chorał może też zostać potraktowany jako lemat: rytmizowany (takty 1 -6) i uzupełniony sekwencyjnie « kadencyjnic, jak klasyczny poprzednik i następnik (od taktu 7. rys. B).

Msza. Stanowi główny gatunek wielogłosowej muzyki kościelnej. Występuje w dwóch odmianach:

missa breyls, krótka msza na zwykłą niedzielę, ze wszystkimi częściami lub tylko z Kyrie i Glorią, rzadziej także z Credo;

-    missa sołemnis, nisza uroczysta, na szczególne okazje, zawsze ze wszystkimi częściami.

Określenie sołemnis odnosi się do dużych rozmiarów, wyjątkowego charakteru i większej obsady (s. 390, rys. A). Także inne gatunki określa się tym mianem, np. Yesperae sotemnes.

Missa brcyis była specjalnością niemiecką. MOZART skarży! się PADRE MARTINIEMU w 1776. że kościelna muzyka niera. bardzo różni się od włoskiej (w której rozbrzmiewają całe koncerty). Msza z motetem i sonatą kościelną, a nawet missa sołemnis mogła trwać tylko 45 minut.

W długich, zawierających wiele tekstu częściach Gloria i Credo kompozytorzy stosowali nawarstwianie tekstu, tak że był on liturgicznie kompletny, lecz zajmował niewiele taktów (rys. A). Z tego względu skupiano się na opracowaniu muzycznym: Amen w Małej mszy organowej HAYDNA jest niezwykle długie w porównaniu z Glorią. Konstrukcja całości wykazuje odpowiednią partykulację. Zaoszczędzony czas HAYDN wykorzystuje tak. by w Benedictus umożliwić swobodne koncertowanie sopranu z organami; msza wzięła nazwę od sola organowego (rys. A).

Motet. Pojawiał się w liturgii po czytaniach jako graduat bądź po Credo jako offertorium. W klasycyzmie wyróżnia się dwie różne odmiany motetu:

-    chóralny (z orkiestrą) do tac. tekstów religijnych (dawny typ niderlandzki). Sławnym przykładem jest Ave yerum MOZARTA (KV 618, 1791, na Boże Ciało): styl paiestrinowski w klasycznej parafrazie;

-    typ wł. kantaty solowej do łac. tekstów religijnych. z dwiema ariami, dwoma recytatywami i końcowym Alleluja. Przykład: Exułtate. jubi-late MOZARTA (KV 165. Mediolan 1773) dla sopranisty RAUZZINIEGO.

Sonata kościelna: w klasycyzmie utwór jednoczęściowy (allegro sonatowe), wykonywany przed czytaniem lub graduatem (sonata alVepistoła). Obsada odpowiada barokowej sonacie tri owej: dwoje skrzypiec, smyczkowy bas i organy (np. MOZART. KV 241. Salzburg 1776). także z innymi instr. dla missa sołemnis (np. 2 oboje, 2 trąbki i kotły w fCV 278 MOZARTA, 1777).