Atlas muzyki6

Gatunki i formy / oratorium 133

iv«l mimem otatotiimi rozumiemy ogólnie ob-^pWd?_n« ogól religijny, dlii sol.siow. chń-miotlaesny. przeznaczony do wy konumukon-

aemy utuoc i

ait<>«vso. ntesccmczneco. , —TTjn^-Termin pochodzi t wl. omtorw wup modlitw wjzie odkuły się czytania BiWu i poooz-nerozważania. którym towarzyszyły religijne Mewy (lau,h).    .

N,TjttV2ĆśniQszytⁿ przekazem gatunku jest Rap-Pitsenuizutnc di anima e di eorpo (Przedstawienie

i) duszy i ciele) OWALIF.RIEGO ( Rzym 1600). i lecytatyiwimi. chórami i tańcami. a więc śród-k;uiu stosowanymi w nowej wówczas operze (rodzaj opery ndigijncj). Ta zbieżność jest ehurakte-fyśtjęzna dlii historii gal unk u - zawsze nowości w docd/inic opery wpływały na oratorium. Centralną postacią oratorium jest narrator (historiom teslo), który za pomocą rccytat>-wów (tenor z hc.) przekazuje tekst biblijny lub inny, sta nó-wący osnowę ..numerów” muzycznych. Tematy czerpano ze Starego Testamentu, niekiedy również* Nowego Testamentu bądź z legend o świętych. Towarzyszące opowieści nowe teksty przypadały solistom lub chórowi Wczesnym pizykła-dcm oratorium z udziałem /cwm, solistów (ario-a) oraz licznymi religijnymi madrygałami jest Tantale urntonko spiritiiale G. ANERIA (Rzym 1619). w języku wt (oratoria wlgare). Najsławniejszym twórcą oratoriów XVI I w. jest CARIS-(605-1674 Rzym), komponujący oratoria lannskie(oratoria latino). Do jego uczniów i na-

iPll-rllS    STRADEI.LA

iCHARPfcNTIER w Paryżu.

|^SiS^ai-5^^{pohlaóska z A}* SCARLATTIM (1600-1725) wprowadza do oratorium, wzorując «v‘ na operze, rccyiatywy seeco i accompagnato. Punktem szczytowani w rozwoju gatunku są londyńskie oratoria HANDLA: pierwsze w języku ang. ; Estlter (1732)' i kolejne: Mesjasz (1742). /w-. Miufabcus:(\746) oraz wieleinnyrh. Orato-num HANDLA w iście barokowy sposób łączy rozmach i wielką chwalę z intymnością i patosem. W Niemczech w XVII w. SCHUTZ twor/yl swe IfBtonen - utwory w typie oratoriów (Historia olmartwychwsianiu, 1623; Historia bażonamtbe-niowa. 1664). W XVIII w. teksty biblijne ujmowano w formie częściowo wierszowanej, dołączono pieśni arie i chóry (MENANTES 1704. BROKES). Mniejsze dzida miały charakter kantatowy.

Oratorium na Boże Narodzenie BACHA (1733-1734) wykracza poza te ramy. Stanowi cykl sześciu kaniul (części 1-6) na pierwsze, drugie j trzecie święto Bożego Narodzenia, na święto Obrzezania (Nowy Rok), nu pierwszą niedzielę po Nowym Roku oraz na święto Trzech Króli. Tekst biblyny (reeytaiyw    te

nor) pojawia się przemiennie ze swobodną po-eziii w chórach, recytatywach accompagnato i ariach. Wiele części pochodzi ze starszych kantat świeckich, które zyskały nowy. rel.gyny ag!Sa parodii), np chór wstępny Jauch^T/rohAri z kantaty Tiinęi Ha

Pat/ken (BWV 214). Symboliczne znaczenie mą pierwszy chorał Wie soli ich dich empfan-gen z melodią O Haupt voli Bliit md Wunden nawiązującą do męki Chrystusa (ryn A), Gustom epoki z połowy stulecia odpowiada sentymentalne oratorium Der Tod Jesu (1755) z muzyką GRAUNA, które jeszcze sto lat później corocznie wykonywano w Berlinie w Wielki Piątek.

Zmiany przyniosło oratorium klasyczne i dziewiętnastowieczne, zapowiedziane dziełami HAYDNA: Stworzenie Mata (1798) i Pory toku (1801).

Stworzenie świata promieniuje oświeceniowym optymizmem, łączy tekst biblijny /. religią światu i mitem odkupienia człowieka. W warstwie muzycznej HAYDN operuje środkami malarstwu dźwiękowego, np, posępna tonacja c-mołl w symfonicznym wstępie przedstawiającym chaos i przeciwstawione jej przejście do dur wraz z pojawieniem aę światła. Tekst biblijny w prostym recytatywie secco, przedstawiają trzej archaniołowie, fragmenty muzyczne są numerowane jak w operze: występuje przemienność recy-tatywów accompagnato oraz arii i chórów, te ostątnie są ad maioreni Del gloriom polifoniczne i na sposób barokowy fugowane. Założenie całości jest trzyczęściowe (w czasach baroku na ogół dwuczęściowe), treść stanowi akt stworzenia ziemi i roślin, zwierząt i ludzi oraz życie pierwszej pary w raju. przedstawione w jedynym śpiewie dziękczvnnvm (rys.B).

Stworzenie świata HAYDNA odniosło światowy sukces. Przyczyniło się do powołania licznych chó-rów i sprzyjało dalszemu kultywowaniu oratorium (również poza kościołem). BEETHOYEN (Chrystus na Górze Oliwnej. 1800). SPOHR. a pr/ede wszystkim MENDELSSOHN (Pauhts 1836 i Elias. 1846) komponowali oratoria, przy czym w paitiachcfaóralnych wzorowali się przede wszystkim na HANDLU Raj i Rn SCHUMANNA (1843) jest oparty na tekście śwjęękicj baśni, lecz także tutaj ujawnia się wspomniany mit odkupienia, podobnie jak w Legendzie o Jk Elżbiecie LISZTA (1862. z godnymi uwagi nawiązaniami motywicznymi do Tunnlkiusera WAG N ER A)

Również we Francji oratorium (diwue utarł, mysićrt) cieszyło się dużym powxxŁrcnictn BER-LIGZ (Dzieciństw CJutmum. 1854). SAINT--SAiNS. FR ANCK i in. tworzyli dzida korzystające z ws/clkich zdobyczy orkiestry romantycznej (malarstwo dźwiękowe, technika moty* wówprzewodnich).

W XX w. nic da się wyróżnić genenibnvh treażo-wo lub formalnie tendencji rozwojowych oratorium. istnieje jednak wiele interesujących w* wiązań indywidualnych, np. AW Dawki HO-NEGGERA (1921). świecka opera-oratorium Kn>! Edyp STRAWIŃSKIEGO 11927. fr -tac . z możliwością przedstawienia scenicznego) czy Oratorium SCHON BERGA Druhna Jukubona (1917-1922).