Atlas muzyki0

Gatunki i formy I koncert 121

m#

■■■MnrttK ańg

trzyczęściowe: szybka - wolna--szybką)::

<4Ł«mBa«ang

I ^carc*^c'^,>wv,n' utworami typu Konzertsidck • Wfc-

CK) '. kJ «>?• *A_wwanc w częściach «!»dl«??

pryy    opierają «ę «U» Mk*

wych kąnt^z''4en»łtosu- części skrajne nych akorduch^^ $**&”*: riioroel, ic

Ykorzy^W

rczęśĆ.JCSl

półdaałać) p muzyków

______________. .. .1/ gatunek

_(Wh    ....... *

uSSli Mj leż wywodzony od tac. ctm-mm 4 tPRAETORlUS. 1619), co Uanńcnii pwnawatawianie i zestawianie gło-jp* w mrożeń faktury koncertującej, Która roz-•węh rippod koniec XVI w„ zwł. w weneckiej aM^u* polkluwaincj (zub & 254.264). stając się *vróucmikicni stylistycznym całej epoki baro-luił^ostylu/ttHhrnu/ttttTfr HANDSCHIN). (icocniibas stanowi w tym przypadku podstawę, djjęfct Itórej flosy koncertujące zyskują wlaśct-w robie Swobodę. Objawia sic ona wymiennym fwu/ottaiuem. ihkahtą przemietmośckf (PRAE-TORIl'Sk występowaniem partii solowych, swo-Wnjj pracą motywiczną itp.

Bsndume koncerty wokalne Wczesne cuncerto było przeważnie formą \vo-wywodzącą się i tradycji motetowej i ma* iłtygabw^jak w zbiorach Centa concerti eecłe-

^Vł^V%ill^,602) Mew Geisilidir toru SCHUTZA (1636-1639) na I do jfteoa wokalnych, bc. i niewidką liczbę instru-omiowsofew^rh. Później dołączono części or-łwtmw i chóralne, recytatywy i arie: koncert $|py *** się kantatą (zob. & 118).

Bwokow koncerty mstnunentalne

można wyróżnić 3 ty-i^^>w^i^Ji,CC    ^nccrtu:

™*rto gro**: grupa solistów (concerfino.

^I,calieiszej grupie (con-£5*?**; ⁿP^,tnil: Wwa obsada cm-^głosowa, zróżnicowana lub od-P^^pca obadać sonaty triowej z2 skrzy-I^fn^czz ilctatru. obojami) i b.c. (wjoloi> rab, klawesyn); solisci. jako najlepsi muzycy. *|l wiodąc rolę również w tutti, które pauzuje podczas odcinków solowych (rys. A. mmica w stosunku do klasycznego koncertu solowego, w którym solista gra wymiennie z oracsirą); concerto grosso rozwijało się od ok. 1670 w północnych Włoszech (STRA-DELLA. 1676, CORELLI. 1680, VIVALD1 od 170Oi: następstwo i struktura części odpowiadały schematowi sonaty kościelnej lub ku-mentłnri (od czasów VIVALDIEGO na ogół każdorazowo wyktmy* nurt łub jee*

wany przez tutti (rys. B: drugi ritomd - tylko fragment środkowy, trzeci - tylko początek w c-tnoll itp,). między powrotami ritomclu znajdują się modulujące epizody solowe (kuplety. na wzór baletu fr.) z motywami tematu i swobodnymi figuracjami.

Tematy VivaIdiego, odznaczające się niezwykłą harmoniką, są zarazem bardzo charakterystyczne (rys. B). BACH dokonał transkrypcji 9 koncertów skrzypcowych Vi>ajdiego na klawesyn i organy - na własny użytek koncertowy i dla celów dydaktycznych.

Klasyczne i romantyczne koncerty instmmcniaine Koncert klasyczny (najczęściej na skrzypce i fortepian) był zawsze formą trzyczęściową, z częścią środkową utrzymaną w tonacji dominanty łub paraleli toniki (rys. C, także bardziej odległe tonacje). Część pierwsza korzystała ze zmodyfikowanej formy sonatowej (zob s. 145):

Orkiestra eksponuje oba tematy, na ogól w postaci skróconej; temat poboczny pozostaje wio-nagi głównej. Dopiero podczas powtórzenia ekspozycp zaczyna grać solista, ozdabiając tematy licznymi wirtuozowskimi figurami i dokonując typowej modulacji drugiego tematu (rys. C: A\ takt 82) do tonacji dominanty (łub w moll - paraleli). Temat drugi, podobnie jak w sonacie, kontrastuje z pierwszym (przykł. nutowy na rys. C. takt 1 i 99). Wirtuozowska kulminacja, zwieńczona zwykle pojedynczym l ub podwójnym trylem, kończy ekspozycję solisty (B”). Orkiestra rozpoczyna przetworzenie (u MOZARTA motyw praetworeeniowy pochodzi na ogół z zakończenia ekspozycji), realizowane wymiennie przez solistę i orkiestrę. Po rep ryzie, na krótko przed koncern części, pojawia się kulminacyjny epizod solowy bez orkiestry (kadencja), w którym solista, wykorzystując oba tematy, improwizuje i zarazem demonstruje swe techniczne umiejętności Do czasów BEETHOVENA kadencja była improwizowi-na (zachowały się zapisy takich Improwizacji m in. MOZARTA i BEETHOVENA), później stula się cJementcm kompozycji.

Części środkowe koncertów mają na ogół śpiewny, pieśniowy charakter, części finałowe są przeważnie wirtuozowskie, utrzymane w formie ronda (przykładowy schemat no ry* O. Obok koncertów solowych istnieją koncerty podwójne i potrójne (BEETHOYEN: Koncert C-thir op.56na skrzypce wiolonczelę i fortepian, jako trio sofistów), gatunkiem pokrewnym jest też sin fonia conccrtantc / instrumentami koncertującymi (MOZART).

iczęsciowymi utworami typu BER), a także z formami czteroczęściowymi (BRAHMS*. // Koncert fortepianowy B-.hu ze scherzem) wyku/ującymi tendencję do stałego wzrostu wirtuozerii w partii solowej.

XX w. przynosi częściowo powrót dawnego, swobodnego koncert .iwan i,i wszystkich instrumentów (BARTOK. Koncert no orkiestr?).