Atlas muzyki1

Gatunki i formy / madrygał 123

- --» —■ MUlunklCIii    — ""-o.    , i

***^mu,nach wa/ok * 220, u.)    .    I

SE\VI i poci i XVII W., uprawiany rgjj^ «9fi Mon Wioch («>K^254VH

ikicnt włosktej wielogłosowy)

. £££2tpokl trrccor* rcwwiia nięmSn^wnCl ic&m&iy ml irwoci dekady XIV w. Pucho-_n,_H* £»ry wywodzone jest z trzech Ankiet : ni»Tmf~ łwwcki, gdyż madrygał to gatunek omMi «*Kvk»c|.

■M<ntmb.KOk oiezysty. madrygały tworzono fewnem do tekstów wkmkich;

MNHflfó należący do stada. gdyż madrygał mopto ttcsc pastoralna

łnmołojru nic jest jednak pewna. Głównymi tematami madrygału są miłość i erotyka. Obra-r\ poetyckie na ogół pochodzą z natury. Najwuż-W5ia poeci to: PETRARCA. BOCCACCIO. SACCHETTI i SOLDA NI ER I Język jest piony podobnie jak forma poetycka.

U yt dojrzałym madrygale stanowi układ 2-3 mrf (pferif) w postaci tentu! (tercyn) i refrenu {dtamełk*) w formieatppia (dwuwiersza). o 7-11 sybbach w wersie i układzie rymów abb. cdd... ce bb aha cbc... bh. bądź podobnym (rys. A). Madrygał był początkowo dwugłosowy, później kwok tttygłosow > Strofy miały tę samą mefo-f* yrc**~    ^ Aj. Dla strof typowv jest

wpty w mcłizmaly. wirtuozowski i śpiewny głos goray onc prostszy, lecz takie śpiewny tenor

25*1 rl”^{1, d}f^{c znacznic} krótszy, ma jednak podobną fakturę i na ogół utrzymam jest w u-~^Dy^m- WoftLidnym metrum (rys. A) ^wplywancacgi. w 2. poi. XIV w., wykształ-rfsę mado^i kanoniczny. dwugłosowy. w for-wekanonu. lub trzygiosowy z kanonem w gło-gchgptnych i swobodnym tenorem.

roadryga-DABOLOGNA. G10VAN-

ni??n=£££^,A.^,=DA FIRENZE). piero ru*., u V⁶*™** FRANCESCO LAN-DINI (zob s. 2211223).

Madrygał XV I i pocę. XVII w. nie ma nic wspól-■egoz madrygałem czasów irecenia. choć tiuto-rzy tekstów powoływali się na poetów madryca-gW® XIV w., przede wszystkim na PETR ARKĘ i B( )CCACC1 A. Madrygał juko świecki od-

Cicdnik motetu stał się gatunkiem niezwykle iztownym i bogatym wy razowo, o maniery-tfycznych rysach; był sztuką dla znawców i miłośników (musica rexervata. zob. s. 255). wykonywany solowo, również z instrumentami, które mogły ad libitum współgrać z glosami.

Pod względem tekstowym madrygał korzystał ta ogół z wiersza swobodnego (rime ubtre). Gltanfpdcci.o: PIĘTRO BEMBO. ARIOSTO. TASSOim Muzyczne „mllmami dzarfi MC z*t>d-nic/ tekstem nacutg krótkich oddnkow. m*wr6-uwagi tia oUdunić wyrazu poszc/cgńl-lek nu i slóvy (imltar lenanjle.

yMsćTl«8) D^^{111 ,akicj sw}?^b‘^{K r,,r}:

dla nowej muzyk* w *

Wc/eay madrygał (pierwszy druk: Rzym 1530) jest jeszcze skromny, wykorzystuje przemień-ność faktury homofonicznej i polifonicznej, jest na ogol czterogłosowy, z wiodącym głosem górnym i dialogowaniem par głosów (zmiany barwy, ruchliwość rytmiczna i melodyczna)

Rys. B ukazuje fragment wczesnego madrygału PHIUPPEA VLLRDELOTA (1540). w którym najpierw głosy górne, później dolne, śpiewają parami (hmnmm). by następnie dojść do wspólnej kadencji. Kolejną charakterystyczną cechą jest harmonicznie nietypowy skok z D-dur na B^dur (paralela tomki w g-rnoll). przy czym między tenorem (fis) i altem (T) powstaje ostre brzmienie ukośne (takt 2). Tekst w tym miejscu głosi; „milcząc, kochając, w miłosnym żarze”.

Madrygał w okresie rozkwitu, od ok. 1550-1580 (periodyzaeja epoki zob. s, 255), jest pięciogłoso-wy ( także sześciogłosowy). Zwiększa się liczba figur ilustrujących tekst (madrygalizmy) - niezwykłych zwrotów rytmicznych, harmonicznych i chromatycznych. Czołowymi przedstawicielami gatunku w początkowej fazie są: VERDE-LOT. FESTA. ARCADELT, następnie WIL-LAERT. DE RORE, LASSO. PALESTRłNA. DE MONTE. A. GABRIELI (zob. s. 255). Późny madrygał (do 1620) doprowadził do skrajności sztukę wyrażania emocji i wirtuozerię, szczególnie w dziełach GESUALDA. MAREN-ZIA. MONTEVERDIEGO.

Rys. C ukazuje dokonane przez MONTE-VERDIEGO opracowanie jego własnego, pierwotnie monodycznego Lamentu Ariadny z zaginionej opery Arianna (Mantua, 1608) w formie pięcioglosowęgo madrygału (17 Księga madrygałów. 1614). Tekst jest śpiewany przez wszystkie głosy. Kompozytor posługuje się takimi środkami artystycznymi, jak: imitacja. przeciwny ruch głosów, brzmienia ukośne, ekspresyjna chromały ku. zmienna akcentacja słów łasemte oraz mi („pozwólcie mi umrzeć, pozwólcie mi umrzeć”) oraz spokojną półka-dencja w niskim rejestrze na słowie morire (pierwotna wenya zob. ś. 110, rys. B).

Po próbach innych kompozytorów u MONTE-VER Dl EGO pojawia się (począwszy od V Księgi) madrygał solowy z akompaniamentem gene-rałbnsu oraz madrygał koncertujący, jako manifestacja stile moderna.

Rys. D przedstawia budowę madrygału solowego Monlevadi«rgo ( VIł Kdegu. 1619). Części instrumentalne to: wstęp (\mfonia). ritomcłc (wykorzystujące materiał końcowego odcinka sin-fonii) i zakończenie (rozszerzona wstępna sin-foniu). Ritomele są identyczne, partie solowe (strofy) każdorazowo nowe. z wirtuozowskimi koloraturami i improwizowanymi ozdobnikami. sugerowanymi w dodatkowym zapisie partii solowej (przykł. nutowy).

Madrygał włoski zyskał naśladowców w XVI i na pocz. XVII w., szczególnie w Nienur/cch i Anglii (zob. s. 256 i n.).