Atlas muzyki8

(Gatunki i formy / pieśń 137

..„j./j w rozMniicniu tekstowym podobnej budowie (liczba - ' *.,5) _;i « rozumieniu muzycznym "^luuiif tego rodzaju stroficzncgo tekstu.

amfo DHve przy tym być śpiewana na tę *^>>:xLLrtndic U&M ^iroffanw) lub kwUiHowa-b melodycznie odmienny (pleM prze-

«łcinl /nT»»tk«mei melodia od/.włcrcicdiu ' _WKf«a i stioficzną budowę tekstu, dalej. 2 morw* wyrazowej - ogólny nastrój wszyst-Lłdisnof. be/ uwzględniania możliwych chwilach zmian nastroju w poszczególnych wrotkach (ideał pieśni w ujęciu CiORTHC-(.KyZELTERA);

_M pjeśm pr/ekomponowunej związek tekstu .• muzyM może być ściślejszy dzięki temu, że muzyka podąża za każdym szczegółem tek-uu. a nawet zyskuje nad nim przewagę. rozwijając sk wbrew konstrukcji wiersza.

W Srcdniowiecai. oprócz religijnych hymnów, j-ntt^tawaly świeckie pieśni trubadurów*, truwe-r.M-1 imnnesdngeiów. później meistersangerów i/oh s 192 i n.). Były jednogłosowe, korzystały i bogatych form stroficznych.

W XIII w. pojawiają się rów nież pieśni wiclogło-gpae. szczególne znaczenie ma 2-4-głosowy reli-gjpy mnductus (szkoła Notre Dumę) i trzyglosowe mndcau (ADAM DE LA I IALLE).

WXIV w. we Francji rozkwita poetycko wysu-bfanowiina. ekspresyjna ehansem (M ACHAULT) o formach refrenowych: rondeau. balladę i vin>-^lal ,r>^s A.) jest utrzymana w wielogłosowej fakturo z wyeksponowanym, śpiewnym głosem yMgyin (canius. discantns łub dupluni), który przebiega nad instrumentalnym tenorem w    ^l^<**>"vch - kontra tenorem.

^rzadziej stosowanej fakturze czterogłosowej jest jeszcze głos tripluni (rys. A).

? °^kre**"****&> trecenia istniała bogata tra-oycja pieśni świeckiej z takimi formami, jak bal-

W ywyv.'    ^<zob * ²²⁰* "•>•

av/a^v| w. dominującą formą pieśni jest fr. czterogłosowa chanson.

^W Niemczech pojawia się pieśń z melodią w tenorze (niem. Tenorlied). Pozostałe glosy są śpiewane lub grane (rys. B). Główni pr/edsta-wuiek to: H FINCK. 11. ISAAC. L. SENFL. fenores pochodziły z repertuaru pieśni dworskich bądź tworzono je specjalnie. Faktura pieśni była przeważnie akordowa, sylabiczna. z pojawiającymi się sporadycznie bardziej ruchliwymi. mełizmatycznymi partiumi w stylu motetowym.

Fr. dianśon XVI w. jest towarzyską pieśnią o bardzo zróżnicowanym charakterze, często z szybko deklamowanymi partiami (ryx. C. szczególnie po znaku repetycji). Pisano chan-lons 3-ó-głosowe. często opracowywano je na jdos i akompaniamentem lutni.

Vumlcvil!c (syhibic/no-akordowe) i air (piesn solow a Z akompaniamentem lulm) to kolejne

formę clmnson jnko

canzone nJUifniiwese. jednak istniała tam równic/. bogata miejscowa tradycja pieśniowa z frottolą. villunellą (s. 252) i madrygałem (& 122).

Wraz z monodią. ok. 1600. pojawiają 'tę liczne odmiany śpiewu z towarzyszeniem generalbasu -pleśń generalbasown, niekiedy wielogłosowa, z udziulem insir. solowych, madrygał solowy (MONTEVERDł). koncerty religijne (SCHOTZ). kantaty (GRAND1) i pieśni /wrotkowe, nazywane ariami (ALBERT. KRIEGER).

W XVIII w. arie tego rodzaju drukowano w licznych zbiorach jako proste ody i pleśni, były też wykorzystywane w singspieiach.

Pod koniec XVIII w. pojawia się, wprowadzone przez HER DERA. pojęcie pieśni ludowej, a wraz z nim entuzjastyczne zainteresowanie tym, co proste i naturalne.

Melodia Der Mond Ist aufgegangen J. A. P. SCHULZA (rys. Ę>; Ueder an Volkston. 1785) ukazuje typowe cechy pieśni Judowej”-

-    prosta forma, która „stara się ukazać blask tego. co znane...’* (SCHULZ), wyważony, spokojny rytm. maty ambitus. brak trudnych interwałów, łutwość wykonania i wyśpiewania na jednym oddechu;

-    przejrzyste rozczłonkowanie, zgodne z wersyfikacją tekstu: dwie frazy z podobną kadencją

dla tego samego rymu oraz trzecia, pokrewna, z półkadcncją (ó 1) i pełna kadencja w zakończeniu (/> 2).

Wiek XIX, po fazie przygotowawczej w twórczości klasyków wiedeńskich (MOZART. BEETHO-VEN). przynosi typ niemieckiej pieśni artvstycznej (SCHUBERT SCHUMANN. BRAHMS.

WOLF).

Pieśń Małgorzata przy kołowrotku jest kompozycją siedemnastoletniego SCHUBERTA (rys E). Stanowi wzór gatunku pieśni romantycznej. Punktem wyjściu utworu jest treść i nastrój wiersza GOETHEGO. Akompaniament fortepianu staje się istotnym składnikiem pieśni, szesnastki w prawej ręce. w ..krążącej” figura-cji. obrazują ruch obrotowy kołowrotka, rytm lewej ręki — ruch stopy naciskającej dźwignię napędową, półnuty z kropką nieruchomą podstawę. Przygrywka wprowadza w nastrój, zanim jeszcze popłynie tekst. Śpiew zjawia są później, jakby w zadumaniu.

Pieśni artystyczne komponowano także w obszernych cyklach, takich jak Pifktut młyyiarku i Podróż zimowa SCHLI BERTA. Mitów pori\ SCHUMANNA. Magelom- BRAHMSA i in Rozwinięciem gatunku są pieśni / akomputua-mentem orkiestry, niekiedy o >ymfi walnym cha-mkeer/c (M AHLER. PieM o ziemi).

Niemiecka pieśń artystyczna zy skała naśladow -ców także w obszarze poza niemieckim (MU-SOKGSKI. DEBUSSYl.W XX w. nic pojawiły się wprawdzie nowe typy pieśni, lecz okolił wiedeńska z dziełami SC HÓN BERGA (cykl Georgelfctler op. 15. 1908). BERGA i WEBER-NA (wczesne pieśni) stanowi istotny wkład w rozwój tego gatunku