Atlas muzyki0

Gatunki i formy / rccytatyw 141

n-*fi^-4ckUni^v.ić>. śpiew mó-cneMobmówienia naokre-

iTS ?S znany w formach kultowych ju* rf^uS* antyćmych- lak s,ę wydaje awwc

!    ^k^tak-aly sę okreUonc

zwroty i wysokości dźwięku rccy tacyi-

.Ltipx które przenosi ty indywidualny wyro/ tek-lUObućiKZc. hard/jeł obiektywne rejony. U jcdiKiN^nsym śpiewie Kościoła rccytatyw H-^(ienn. klon. wywodzi się ze wzorów antycz-nvchiheł>ini*ikicl>* do dziś odgrywa istotna ro-Irtath 1112. rys B).

Recyttttyw w XVII w.

p&wsrc opery składały się na wzór antyczny z reeMatywów i chórów. Rccytatyw w swej teo* ni nawiązywał do monodii dramatu greckiego, ęsewu solowego z towarzyszeniem kitary. Pónie-Hiii jednak nie posiadano żadnych proktycznych wyobrażeń o monodii greckiej, nowa mo-nedia ok. 1600 stała się melorccy tacją z właściwym tej epoce akompaniamentem hc. (s. 131). Akordy be. służą przy tym jako podstawa swobodnie rozwijanej partii wokalnej. Akompania-ment był realizowany przez orkiestrę, częściej jednak było nim be wykonywane przez solistów, któr/y z łatwością podążali rytmicznie za śpiewu-kiem. Partie be. realizowała lutnia, klawesyn, cw. w kościele organy, oraz instrument basowy: gjmba. w lolonc/ela. fagot łub inne.

We wc/csnym okresie recytatywu można wyróżnić 3 Style:

- stfe narratho: styl optm lodujący. pozbawiony «ęjt. na ogół zastrzeżony dla przekazu po-daaia. jak w Euridue Caccinicgo (rys. A); centry melodii odpowiadają składni tekstu: kropka, przecinek, koniec wersu, cząstki zna-aeniowe są wyznacznikami odcinków (rys. A. po-boachetto*'. po „fiorT); harmonika tych dłuższych odcinków pozostaje stała: zmie-»B«ę wraz z nową ideą hib pojawieniem się wyrażenia, które należy podkreślić itp.. we ^WC3*^sny^m recytatywic nawet rzadziej, by nie izkoctoc prezentacji tekstu aktywnością ele-nwntów muzycznych; rytm odpowiada dckla-maep tekstu (np. najsilniejszy akcent na słowie „boschctto**. zarazem najwyższy dźwięk motywu); paralelizmy wynikają z analogicznej struktury tekstu (np. „boschetto” - „fiori"): Mile rrcitatbo: styl deklamacyjny. każda odmiana melodekUitnacji:

Mile nipprescntativo: styl przedstawiający, który w afektowany sposób oddaje stan duchu i umysłu głównych bohaterów; styl ten jest ekspresyjny. na wzór madrygału solowego: nieobce są mu teatralne gesty, dialog i dramatyczna akcja sceniczna (MONTEVERDI): formalnie częMo przechodzi w arioso. zbliżając się do wczesnej arii operowej (zob s. 110).

Cjdv wraz z upływem czasu zadanie praedstuwia-ntii afektów coraz częściej powierzano.arii. recy-nr/VPudało rozwijanie akcji. Juzwope-^^d^(0«ALU. CESTI) Jdokonywało

się rozdzielenie recytatywu \ arii. co stało się od ok. 1690 regułą w szkole neapolitańskięj (A. SCARLATTI).

Rccytatyw od XVIII w.

W XVIII w. ustaliły się dwa podstawowe typy recytatywu:

Rccytatyw secco (wł. strcco. suchy), towarzyszył mu bowiem tylko akompaniament coafinuo Rccytatyw secco jest nośnikiem akcji (opera) lub narracji (oratorium, kantata, pasja). Ma swobodną formę oraz rytm deklamacji, który może wyzwolić się z taktowego zapisu na korzyść żywego przekazu.

W rccytatywie secco występują pewne ustalone zwroty (rys. B):

Akord sekstowy na rozpoczęcie; krótkie sylaby. szybkie nuty („schm&heten ihn”. w wybijanej repetycji); ważne słowa na szeroko rozłożonych akordach (np. ..Mórder". później jeszcze silniej „ihm" - wysoki dźwięk i akord ne-apolitański); zakończenie z zastosowaniem opóźnienia harmonicznego, najpierw w partii śpiewaka, później w contmuo; akord końcowy jest najczęściej dominantą, prowadzącą do następującej dalej arii (na rys. B w numerze 69 pojawia się paralela toniki. As-dur. powodująca zmianę barwy).

Rccytatyw accompagnato < od wŁ decon tpa gna to. z towarzyszeniem, gdyż wykonuje się go z akompaniamentem orkiestry), zwany także arioso: jest najczęściej liryczny, z refleksyjnym, madrygałowym tekstem, przeniknięty jednym afektem w rożkom pon o wanej fakturze (rys. B). Pełni pośrednią funkcję między recy-tatywem secco a arią. W operze buffa często jest dramatyczny i urozmaicony.

Rccytatyw secco w operze buda przybrał postać szybkiego, dialogowanego stylu parlando Notacja bywa niekiedy niepełna, wykonanie jest z temperamentem improwizowane na scenie. Rys. C pokazuje takie pełne akcji miejsce. Rccytatyw accompagnato. który rozwinął się w twórczości GLUCKA, zyskał szczególne znaczenic w XIX w., ze względu na swą barwność, naturalny dramatyzm i swobodną formę Rccytatyw przekształcił się w scenę (scena i aria). Także w tym wypadku urzeczywistnia się podstawowa zasada recytatywu: rytm tekstu i melodia mowy zostąią przeniesione do muzyki, ta jednak interpretuje tekst już nic w sposób sformalizowany. lecz indywidualnie. Przcdtukt i dyspozycja punktów ciężkości nu rys. D są zgodne w tekście i muzyce, jednak /mirr/uią do słowa „ihn", ern fu tycznie podkreślonego akcentem (pozycja w takcie, wysoki dźwięk, napięcie dominantowe) oraz przedłużonym zatrzymaniem na podwójnie punktowanej pół-nucie-

Kulminacją tego rozwoju jest S/irnśp*«ł»iłf WAGNERA. rccytatyw accompagnato. który rozciąga się na całą orkiestrę.