Atlas muzyki7

Gatunki i formy / pasja 135

osnowy pasji stanowi b^hlijny opjs my-fciSysw»zje«»\‘

|\|| Mdnuni uimytij    '"X

. dramatyczni) akcji}: partia „.rr-uAiiu. (Ewangelista). wypowiedzi i dialogi nlww7e«»lnxvh pośtoól (9ollloqucnt<« - Chry-<tis Prfj*. Piotr i in.) oraz okrzyki tłumu (turbac , żydzi. żołnierze i in.)* pasja chorałowa * rt* ■ już uc wczesnym okresie kościelne wykonania modbywały się* podziałem na role (Jest to po-iwicfdzone od IX w.) i z zastosowaniem zmiennej wysokości tonów recytaeyjnyęh (łubtł) ćtiora-lu gregoriańskiego:

Chrystus; tuba / (partia śpiewana przez kapłana):

- Ewangelista: tuba r¹ (diakon); solfloąuentes. turbae: tulwf* (subdiakoni; zob. 1114, rys. B).

tonieważ ton pasyjny stanowił podstawę kompozycji wielogłosowych, niemal wszystkie późniejsze pasje były w tonacji F Pasja motetowa

Pełny tekst ewangeliczny, również narracyjne partie Ewangelisty, zostaje w pasji motetowej prrekomponowany w fakturze wielogłosowej. Chor wstępny i końcowy zawierają wstęp i posłowie, poza tym wykorzystany jest jedynie tekst bi-Wipy. Cmuisjimiifobsoggctri pasji wielogłosowy pochodziły z tonów pasyjnych. Pasja dzieli się na sposób motetowy, tzn. na odcinki oparte na tofejnych soggetti, z imitacjami i zmienną liczbą gh»ow (partia Ewangelisty zawsze czterogłosowa, jwrtie $oiiIoqumivs także dwu- lub trzygłosowe, cnoty cztero- lub pięciogłosowe). Pierwszy przc-SSfi!' P°^oćń od LONGUEYA-^L,^A f2S^{RŁC r}^‘ *80^lcksl ^stał zestawiony nt ‘^.“^tkich czterech Ewangelii (.W pasje protestanckie tworzy-

MAS|!63?,’ii^L„^{EC,rNER (}'⁵⁹³⁾- ^DE-

Pasja responsorialna

Narrator śpiewa na zmianę§ chórem, przy czym partią Ewangelisty jest jednogłosowa, soliioq,wnieś jedno-, uwu- lub trzygłosowe, turhae - wie-głosowe, wykonywane chóralnie (rys. B). Pierwsze przekazy tego typu. stanowiące zarazem najstarsze przykłady wielogłosowego opra-cowuma pasji, pochodzą z Francji z końca XIV w. Służył)' także jako pasje dramatyczne lub sceniczne (okres rozkwitu w X VI w.).

Pasja wg iw. Mateusza ORLANDA DI L ASSO rozpoczyna się krótkim pięciogłosowym chórem, który zapowiada wydarzeniu pasyjne. Wszystkie partie narracyjne wykonuje Ewangelista, wykorzystując ton pasyjny - z tego względu nic zostały zapisane w nutach. Soliła-aucntesśpiewają krótkie, imimcyjneducty lub tercety (przyki nulowy nu rys. B). Chóry tw-

buc są pięciogłosowe, motetowe.___

Pierwsza pasję w JC^Z «P* skomponował J WALTER (ok. 1540). Do nowego Icksui * nr^klad/ie Lutra stworzył niemiecki ton pa-^„^k^uiVicy do łacińskiego łonu pj^yjne-Jedynie chóry turhae są

T(As

Najbardziej znane pasję responsdrialne stworzy! w XVII w. H. SCHUTZ: po jednej pasji do tekstów Ewangelii św. Mateusza, Łukasza i .lana (do 1665).

Słowo wstępne wykonuje chór. Ewangelista i solilocjuenres śpiewają jednogłosowo, recytując zgodnie z liturgicznymi formułami (miejscami na jednej wysokości dźwięku, zob. „belki nutowe" na rys. B).

Chóry turhae są czterogłosowe, utrzymane w madrygałowej konwencji malarstwa dźwiękowego, np. zawołanie żołnierzy „Wahrlich” (zaprawdę) z długą nutą na sylabie akcentowanej i krótką na nieakceptowanej, następnie gwałtowne, jakby ilustrujące pokazywanie palcem „du. du" (ty, ty), na agresywnym skoku kwartowym imitowanym przez wszystkie głosy na różnych wysokościach (rys. 0).

Pasja oratoryjna

W XVII w. wprowadzano do pasji chorały przeznaczone dla ogółu wiernych, akompaniament b.c. i orkiestry oraz pieśniowe arie z własnym tekstem (SELLE, 1643). W taki sposób wykształciła się pasja oratoryjna, przejmująca nowsze formy z opery i oratorium:

-recytalyw sccco: dla partii Ewangelisty i soliło-quentes, z b.c. realizowałam na organach (pozytywie) i basowym instrumencie smyczkowym;

-    recytatyw accompagnato: zawierający liryczne rozważania, często wstawiany pomiędzy recytatyw secco i arię; również partie Chrystusa w Pasji wg św. Mateusza BACHA, oraz wcześniej u TH FI LEGO. dla wyróżnienia otrzymały akompaniament smyczkowy;

-    arie da ca po, ariosa i chóry z nowymi, poetyckimi tekstami.

Autorami tekstów byli BROCKES (wierszowana wersja tekstu Ewangelii). METASTASIO i in. Wraz z użyciem swobodnych tekstów pojawiły się nowe możliwości kształtowania poszczególnych scen. jak też całej formy.

Np. Pasja wg iw. Mateusza BACHA dzieli się na 78 numerów (numeracja fragmentów muz. jak w operze lub oratorium) - jest to najobszerniejsza pasja oratoryjna, złożona z dwóch części, w obsadzie dwóch chórów-; pojawiiiją się w niej 3 chóry podwójne, 13 chorałów , 11.i nosi i 15 arii (teksty PICANDER A. rys. Cl Najbardziej znane pasje respómoridne oratoryjne: G. BÓMM (Pasja wg św Jana. 1704,1. KFI-ŚERlfosżawgin Marka. 1712).TELEMANN (46 pasji, 1722-1767). BACH iPUs/a wg św Jana. 1723; Pasja wg iw. Mateusza, 1729; pasje wg św. Marka i Łukasza - zaginione)

W2. poł. XVIII w. i w XIX w. tworzono oratoria pasyjne i krótsze kumały pasyjne, które nic korzystały z tekstu biblijnego, lec/ jedynie ze swobodnej poezji opisującej mękę Pańską (nn. GRAUN, Oer ToJ Jrsu. 1756, tekst RAMLE-RA.zohŁ 133).

Współcz. pasje wykorzystują wwelktc tekstowe i muz. środki przedstu\vieniowv (np. PENDERECKI, Pasja wg św t. ukoszą. 1964-1965).

I