Atlas muzyki9

Gatunki i formy / kantata 119

w«vstkie zwrotki chorału śpiewanego prze/ wazy^mi /•    ________i* mnoto byc sosie.

arii

........... iij*

^fcompon^

„    utworem wokalnym z townrzyszc-

zwykle wrekKaęsc.owym *nc. chóry. części instrumentalne).

Sita M«ika jawiła «ę w rw z monodią. ja-L^rimy Utw^r wokalny / hc.. który zastąpił ta-U otunkł muzyki świeckiej, jak mądrym*. yil-hndb. canznna. Utwory w typie kantaty można sft>tk3ć już u CACCIN1EGO <iVi«w niusicfw. iSlIl PERIEGO(liirieritusichc. 1609). a w mu-

Kidigijncj u VIADANY (Cento cancerti ec-sih i. 1602). Tytuł Cantade pojawia się jednak po nu pierwszy dopiero u CjRANDIEGO 11620). Wczesna wioska KuntiiUi solow a jest stro-fiężna. Nu ogól we wszystkich zwrotkach powraca bosso ostinato, lecz melodia głosu solowego jest vv kuzdej zwrotce nowa (rys. A). To odróżnia kantatę od wczesnej arii. któnt również melodycznie stanowi pieśń zwrotkową. Choć już u ITRRARIEGO (1623-1641) znajd u ja się zestawione obok siebie partie rccytatywnc i aryjne. to pietwszy okres rozkwitu kantaty włoskiej wiąże się z odejściem od btaśó ostinato, rozbudową arii (CARISSIMI) i recytatywów (ROSSI), po-wturauiicnt części, włączaniem instrumentalnych ęj#codó\v Lritbnieli.

Szkolą holońska z COLONNĄ i TOSIM jako pierwsza wprowadza akompaniament orkiestrowy, rozbudowany szczególnie przez STRADELLĘ. w s-kole neapoHnuhkiej (zwł. XVI11 w.) kantata staje się gatunkiem standardowym, złożonym /poprzedzonych recy tuty wami 2-3 arii cła capa. Kompozytorami kantat są: A. SCARLATTI

HASSĘ (teksty ME-TASTASIA), HANDEL i in.

Swwęjlną formą kantaty jest włoski duet karne-

SJ - Vg? J**¹    obsady (dwa głosy so-

toweihc.) stanowi odpowiednik sonaty triowej. kantata kościelna

Krotata świecka, / uwagi na dominację włoskiej ank. wokalne,, w XVII w nie znalazła wielu na-stMowcow w pozostałych krajach Europy. Wyjątkiem są Arieti und Cantaten KJTTELA z 1638 (solowe pieśni zwrotkowe w manierze włoskiej); otwory w- typie kantat komponowano również wc Francji.

^W proteslanclńtfj muzyce kościelnej rozwinął się ga tunek określany wówczas mianem aria. motette, nmcma. dziś narwany wczesną kantatą kościelną. Jego pierwowzorem były. opracowane na wzór kąntui włoskich, (kris tliche Konzerte i Symphoniae sacrac SCHUTZA. Podstawę tekstów wczesnych kantat kościelnych stanowiły fragmenty Biblii, chorały, ody religijne (nowe religijne pieśni zwrotkowe), niekiedy również refleksyjna, swobodna proza. Typy kantat według kryterium tekstu:

kantata biblijna, z wyraźnymi odcmkumi. ri-lomelami, chórami, także z powtórzeniem części początkowej na końcu;    . - •- -

kantata chorałom w której opracowane są

wali przede wszystkim TUNDER. KUH-NAU. KRIEGER. BUXTEHUDE; oda. adaptacja wzoru włoskiej kantaty solowej: pieśń zwrotkowa, w której obsada i muzyka zmieniają się z każdą zwrotką; często pierwsza i ostatnia zwrotka są opracowane w tutti;

- oda z mottem biblijny m, forma pośrednia między odą i motetem koncertującymi, zawierająca cytat z Biblii — motto tekstu ody; formy mieszane, jak kantata dialogowa w formie refleksyjnego dialogu.

We wczesnych kantatach nic ma recytatywów, występują natomiast arie. niekiedy nawet w kantatach chorałowych (opracowywano w ten sposób środkowe zwrotki z tekstem prozą).

Ok. 1700 pastor z WeiBcnfclss E RDM ANN NEUMEISTER tworzy teksty kantatowe nawiązujące do homilii na wszystkie niedziele i święta roku kościelnego (Geistlicłic Kantat, n stan einer Kirehen-Afusik, 1700). Wzorując się na operze, stosuje wiersz biały dla recy taty wów i arii da capo; pierwsze mają charakter homiletyczny, drugie cechuje subiektywizm wyrazu. Pojawiają się również elementy wcześniejszych form kantatowych: w II, ni i IV roczniku (1708. 1711. 1714) można spotkać chóralne wersy wprowadzające, cytaty biblijne (dictum) i strofy chorałowe. Teksty Neumeisteraopracowywali m.in KRIFGER. ERLF.BACH. TELEMANN i BACH.

Kantaty Bacha (rys. B) na ogół odpowiadają typowi NEUMEISTERA (autorami tekstów byli m.in. S. FRANCK w Weimarze. HENRJCI zw. PIC ANDER IM w Lipsku), są jednak bardzo różnorodne.

Wczesna kantata BWV 4 (1708) jest utrzymana w formie partity chorałowej dawnego typu: chorał stanowi cantus firmus. wersy tworzą części o różnej strukturze i obsadzie. Podobnie jak w dawnych koncertach religijnych na początku rozbrzmiewa orkiestrowa smfo-□ia. na końcu zaś czterogłosowy chorał. W kantacie BWV 38 spotykamy typ Ncumci-stera /. chorałami, w BWV 56 kantatę solową na wzór włoski, w BWV 79 późniejszy typ neumeisterowski ze wstępnym chórem do cytatu biblijnego {perykopa), a w BWV I JO kantatę chorałową o swobodniejszej formie z późniejszego okresu lipskiego (I /3I) Wszystkie wymiciiionc kantaty kończą się chorałem Kantaty komponowano wg porządku roku ko ścicłnego (BACH stworzył 5 cykli po 59 utworów. zachowały cię3cyklek wykonywano jc podczas nabożeństwa przed homilią i po niej (czę**° są więc dwuczęściowe, /oh BWV 79). Stanowią muzyczne tło rozważań n.i temat tekstu liturgicznego. BACH. opierając się na barokowe* teorii figur, stworzył własny język muzyczny wykorzystujący zbliżone motywy w odmćucam do podobnych fragmentów tekstu (rys Ci.

Kr/iiicjszc przykłady; EuJtotr MĆIZARTA (sl kantata Milowa; rok a 389,; kantaty nacdit występujące często jako ballady, ody. rapsodie, w twórczości MENDELSSOHNA. BRAHMSA. SCHÓN BERGA i m