Atlas muzyki1

Barok / oratorium 1 323

Wc Wlos-rcch na tlili konti rcfonuaęji rozwiną! saę giny nich dewocyjny.któp' wytworzył własny, mditurpc/ny obszar sięgający poza mszę i nabożeństwa. Świeccy i duchowni spotykali się w ora-nnołwŁ. sala modlitwy, kaplica) na pobożnych rozważaniach i ćwiczeniach (esercfzi spirinudi). Wzórdb nich stanowiły eserazi św FILIPA NE-REUSZA. kultywowane od 1558 w oratorio klasztoru San Girolamo delta Carili i od 1575 w San Maria m VhBicdla. w ramach Congregrzlo-nr dri pwi deII'ontn>rió (stowarzyszenia świec* Itfch, filipini).

fonteważ spotkań tych nić określał schemat liturgii, można było swobodnie kształtować ich przebieg- Oprócz modlitw, homilii i czytań biblijnych pojawiały się pieśni religijne: jedno* i wielogłosowe laudy ilattdispirinta/i; bardziej kunsztowne były utwory G. ANIMUCCI, 4-8-głosowe, do lego gatunku zbliżały się także 5-glosowc madrygały religijne PALESTR1NY; 2 toiny. 1581). Laudy bywały liryczne, narracyjne lub dialogowane (tc przypominały dramat religijny oraz partie dramatyczne późniejszego oratorium).

W anonimowej dialogowanej laudzie z 1577 Animu (Dusza) rozmawia z Corpo (Ciałem) o cnocie występku oraz celu swego istnienia. Prostota melodii, 3-głosowa faktura i budowa strofkzna wskazują, że lauda ta była przeznaczona do wykonania amatorskiego (rys. A). Właściwe oratorium powstało wraz / włączeniem monodii. charakterystycznej dla kantaty, madrygału i opery, do eserrizi orator ii. CAVAL.rERI, który we Florencji skomponował Euridice, napisał w Rzymie Rappresentazionc di iminw a di corpo fok. 1600) z tekstem podobnym do wspomnianej dialopowunej laudy i mono-dycznymi recytatywami.

Zrównanie wykazuje odmienną, podążającą za rytmem i mekxlią tekstu melodykę, której towarzyszy generałbasowy akompaniament. Ciało w sposób obrazowy i ekspresyjny ubolewa nad swą śmiercią i spoczynkiem w grobie (rys B). Tytuł nawiązuje do gatunku piętnastowiccznej rappresen ta zionę. Monodia i (prawdopodobnie) sceniczne wykonanie czynią jednak z dzieła rodzaj „opery religijnej", podobnej do późniejszych kompozycji AGAZZARIEGO {Eumelio, 1606) i LAND!EGO (// SandAlessio, 1634). Monodia przenika również do gatunku dialogo. bezpośredniego poprzednika oratorium, w którym pojawiały się treści ze Starego Testamentu oraz partia narracyjna (testo. hLstoricus) z demonami dramatycznymi. Nowością były utwory solowe w stylu monodycznym. a także wielogłosowe utwory na głosy solowe i chór w stylu madrygałowym i motetowym. Najbardziej znany jest zbiór G. F. ANERIA Teatro armonico spiritualc di madrigaH (Rzym. 1609).

Pięcie oratorium pojawiło się dopiero ok. 1640 Rozróżnia się oratoria latina, w jęz. lac.. oraz włoskie oratorio volxure. Rappresentaslone CA-VA LI ER I EGO jest w istocie pierwszym właściwym oratorio wlgare.

Oratorio ładno

Historia tac. oratorium ogranicza się do XVII w. Podstawę oratorium stanowi Stary Testament, ale jego tekst, mocno zmodyfikowany, kompozytorzy dopełniają swobodnymi wstawkami poetyckimi- Gatunek ten, podobnie jak oratorium wi., nie jest liturgiczny. Jego mistrzem byt, obok F. FOGGI i B GRAZ1AN1EGO.

GIACOMO CARISS1MI (1605-1674). Rzym; od 1626kapelmistrz w San Rudno w Asyżu, od 1629 pełni! takąż funkcję w San Apołłmare w Rzymie; podręcznik Ars canlandi (pizckL nicm. 1689); zachowało się 16 lac. oratoriów, komponowanych w większości dla Oratorio San Marcello w Rzymie, gdzie wykonywano je w wielkim poście Utwory są trzyczęściowe, z homilią między II u Ul częścią.

Purtiu narracyjna mogła być komponowana w formie duetu lub chóru motetowego, a także jako monodyczny recytutyw z b.c„ juk w operze (rya C). Pojawiały się dramatyczne odcinki solowe. Chóry stanowiły ważne partie kontemplacyjne lub dramatyczne, występowały w postaci szeroko zakrojonej homofpnii, służącej przekazowi tekstu (nie zaś w postaci kunsztownej polifonii, zob. rys. G). Większość oratoriów CARISS1-M1EGO wykorzystuje wątki ze Starego Testamentu (Jonasz, Jefte. Abraham itp), nieliczne -z Nowego (Judiciwn extrcmum i in.).

Wpływ stylistyczny CARISSIMJEGO byt znaczny, jednak zasięg oratorium tac. ograniczył aę niemal wyłącznie do Rzymu. Wyjątek stanowiła twórczość ucznia CARJSSIMIEGO. M.-A. CHARPENTIERA, autora 24 oratoriów lac. Oratorio wlgare było bardziej rozpowszechnione, zyskało także iiistoryczną kontynuację, Rozwijało się równolegle z operą, z którą łączyły jc liczne wzajemne inspiracje. Poza Rzymem (STRADELLA) pojadło się w pn Włoszech, zwi. w Bolonii (COLONNA) i Modcnie (BO-NONCINI). Oratoria są na ogół dwuczęściowe, zapewne między częściami wygłaszano homilię ALESSANDRO STRADELLA (1644-1682).

Rzyni zamordowany w Genui; śpiewak, skrzypek

i kompozytor; ekspresyjna metodyka; pisał muzykę kumcralną, kościelną, opery (s. 313); jego oratoria to m.in. San Editta (Rzym 1665). San Gtmm-ni Grimtomo, Sutanna (Modena 1681), sławą cieszyło się San Gitmuuii Battista (Rzym 1675). STRADELLA rozbudowuje partię orkiestry; wprowadzając nawet do akompaniamentu arii dcmenty koncertujące w postaci conccrto gros-so (tutti) i concertino (soliści); przykładem może być aria Heroda: śpiewakowi (bas) towarzyszy b.c.. concertino (tu: dwoje skrzypiec) oraz concerto grosso zestawione w różnych kombinacjach, co tworzy kunsztowną i wielobarwną konstrukcję (rys. ©).

Inni kompozytorzy oratorium w XVII w. to: M ARAZZOL1, ROSS!. PASQUINI (Rzym, li-bredsta A. SPAGNA), DRAGH1 w Wiedniu, dzic wykształciła się szczególna odmiana gatun-u - Oratorium de Stuu to Septdcm, wykonywane w Wielkim “tygodniu w kryptach cesarskich.