Atlas muzyki9

Barok / orkiestra III / concerto grosso 359

Coocttw dopiero Od poi. XVI l w. stolo się ray-rtc inttr gatunkiem typowo barokowym (s. 121). jut uc v»««nych canzonoch. sonatach i sinfo-_nidchpojawiała się w>tnłam zespołu (mmjzgru--jmi solis?ęi\V concertmo). Dla muzyłri fr. Sanktcrysiyczna jest rejestrowa pr/cmiermość .idei orkiestry ł trio dętego, zwł. 2 obojów <fle-_!(j\v) i Ingotu (s 355). Obie te tendencje przyczy-ntlysędo wykształcenia obsady conccrtino. z in-51 run ten tanu śnieżkowymi lub dętymL (bucikami mstrumentalnego stylu koncertują-ce«ob)1> Modena. Boiortiu i Wenecjo. Duwnc koncertowanie pofichóralnc (bez solistów) rozwinęło się do postaci nowego concerto grosso (z grupą solistów) i koncertu solonego (z jednym solista). Kompozytorzy:

AlESSANDRO STRADELLA (1644-IÓ82). LORHNZO GREOORI (jako pierwszy użył określenia concerto grosso, 1698);

ARCANGEIO CORELLI (1653-1713). od 1682 amcrrtigrossi \v Rzymie (również sonaty •nowe w obsadzie chórowej, s, 353). Jego 12 Cmrrtigrossiop, 6(wyd. 1714) stały się wzorem (wi&rtintK 2skfz>'piec. wiolonczela); 8 koncer-iów ma budowę sonaty da cbiesa (np. nr 8, Na Sra Narodzenie). A sonaty da camera (s. 145). R>s A pokazuje typową fakturę concerto gros-soCORELLEGO: conccrtino (skrz. I. II. wiol.: iwrcertato) i tutti (ripieno) grają z tego samego głosu. Zmiany solo-tutti są zaznaczone w otworze (s. 120, rys. A). Oba głosy górne i bas są wiodące (faktura sonaty tnowej). Altówka pełni funkcję harm. wypełnienia w tutti, pauzuje (jak kontrabas i klawesyn) w con-certino (brak ©cyfrowania b.c., niekiedy pojawia się, np. w op. 6 HANDLA). Zmiana dotyczy tez tempa i charakteru: po ciężkim Adagio (tutti) następuje żywy pasaż Allegro z imitacjami typowych, krótkich motywów smyczkowych w partiach obojga skrzypiec oraz z figu-racją w basie. Muzyka ma charakter przestrzenny. ekspresyjny, klarowny i pełen siły. Inni kompozytorzy: TORELLI, ALB1NONI, MANFREDIN1, GEMINIANI, LOCATEL-U. A. SCARLATTI, szczególnie:

ANTONIO VJVALDI (& 361)} w odróżnieniu od częstych zmian faktury i tempa typowych dla CORELLEGO kompozycje VIVALDIEGO składają się ze zrównoważonych, dłuższych części; ponad 90 koncertujących sinfonii (wic-locbórowe, bez solistów) i concerti grossi, 81 koncertów na przynajmniej 2 solistów. Concerti grossi na wzór wioski tworzono w I. poi. XVni w. w całej Europie, wśród nich znalazły się kompozycje HANDLA powstałe w Londynie op. 3 (6 koncertów. 1733) i op.6 (12 koncertów, 1739), wszystkie z dwojgiem skrzypiec i dwoma wiolonczelami jako conccrtino. Koncerty instr. wykonywano w kościołach: na wrjście i wyjście, na komunię, w okresie Bożego Narodzenia. W XVII w. zaczęły zajmować miejsce lorui kościelnych, canzon i sinfonii. Cechą barn-lujwą było upodobanie do silnej obsady. TOREL-IJ wykopywał swe koncerty w kościele San ftuno-

nio w Bolonii w obsadzie 120 osób. CORELL1. w Rzymie, u królowej KRYSTYNY SZWEDZKIEJ—aż w 150 osób (ł 353). Koncerty bwł wykonywano też przed oratoriami lub między Ich częściami (HANDEL). W concerto grosso Włosi zwykle stosowali instr. smyczków?, oboje, trąbki i rogi, Niemcy - flety, oboje i fagoty.

Także 6 Koncertów brandenburskich BACHA. 1721, należy do gatunku concerto grosso (Con-certs avecplusieurs Instruments), są one dedykowane margrabiemu CHRISTIANOWI LUDWIGOWI BRANDENBURSKIEMU, który zamówił je u kompozytom. Odzwierciedlają praktykę dworu w Kdthen w czasach Bacha (1717-1723), z kapeli) liczącą ok. 17 muzyków (BACH: altówka lub klawesyn).

I. F-dur, na szczególne okazje; wzmocniona obsada: vinlino piccolo (skrzypce w stroju o tercję wyższym), 2 rogi myśliwskie, 3 oboje; cz. I -pierwotnie sinfoma bez violino piccolo (1713)

- pojawiła się również jako wstęp do kantaty BWV 52 (1726), Całą część zabarwiaja motywy rogów myśliwskich z ttójdźwiękami i repe-tycjami dźwięków (rys. B). I Koncert brandenburski jest staroświecki: bez właściwych solistów. wszystkie instrumenty koncertują w grupach (chórach) lub samodzielnie, jak w weneckiej sinfonii, dlatego utwór ten należy do gatunku koncertów wtelodtórowych lub grupowych (koncertującasinfoniu) Wcz.Il występują skrzypce i obój solo, z delikatnym akomp. tutti {piano sempre, wskazówki wykonawcze są u BACHA rzadkie). Układ części łączy wł. concerto oraz menuet z suity fr.. dopełniony 3 tańcami o zmiennych barwach (rys. B).

IT, F-dur, concerto grosso o nietypowym crncer-tino: trąbka, flet, obój. skrzypce (trąbka fr. w b, wysokiej pozycji: zadęcie typu clarlno, wysokie c¹ brzmi wyżej - jako /\ zob rys Bk cz. środkowa bez (rąbki i tutti; finał jako koncertująca fuga („fanfarowy” temat, rys. B). DI, G-dur. koncert grupowy bez instr. dętych, smyczki podzielone na trzy grupy po trzy instrumenty z b.c. W miejsce części środkowej pojawia się tylko kadencja frygijska złożona z dwóch akordów z fermatą {Aiiagio. a-moll/H-dur), które dają klawesyn iście lub kapelmistrzowi (I skrzypek) okazję do improwizacji.

IV,    G-dur, concerto grosso z wyraźnie koncertującą partią skrzypiec i dwoma fletami podłużnymi jako conccrtino (istnieje autorska wersju w F-dur. z klawesynem zamiast skrzypiec).

V,    D-dur. concerto grosso ze skrzypcami, fletem poprzecznym i klawesynem jako conccrtino: klawesyn - ówcześnie nowy instrument margrabiego CHRISTIANA z Berlina, nu którym grul sam BACH - dominuje tak silnie (kadencja solową), że concerto grosso zbliża się w tym wypadku do koncertu solowego

VI,    B-dur, koncert grupowy, bez instr. dętych i skrzypiec, w dawnych, ciemnych barwach, z altówkami dnisi i gambami (na gambie grywał książę LEOPOLD VON ANHALt--KÓTHENL