Atlas muzyki8

Barok / orkiestra II / gatunki: suita, balet 357

Gatunki mtuyki orkiestrowej powstawały stopniowo Z opery, baletu i muzyki tanecznej rozwinęła się uwertura, sinienia operowa, ritornel. ian« i suity, także utwory o treściach programowi (RAMEAU). W kościele orkiestra grała podczas przemienienia i komunii (cunzony. sin-fonie. sonaty). Na gruncie świeckim rozbrzmię* wata podczas przyjęć (intracki), grając do tańca, służąc rozrywce ułówne gatunki: canzon da sonar, motywy czołowe naśladują wokalną chanson, rozwinęła się w kierunku kompozycji fugowanej;

concerto (ui. tu: zespól, gra zespołowa), początkowo śpiew i instrumenty, później koncertowanie z akomp. be. (s. 358 i n.): inemda (tac intntre, wchodzić), krótki utwór otwierający i wprowadzający, grany na wejście ważnych osobistości lub rozpoczęcie przedstawienia, opery, baletu; z kotłami i trąbkami („tusz”, toccata);

- ritoroello, preludium, interłudium i postlu-dium, z reguły do utworu wokulnego; sinfonia. symphonia (gr.. dobre współbrzmienie), zbiorcza nazwa utworów wok.-instr. (GABRIELI, SCHUTZ) lub tylko instr., bez ustalonej formy (s. 149). W XVII w. wykształciła się ntnecka i neapołifańska sinfonia operowa (s. 154). Nazwę sinfonia nosiły również sonaty triów® na orkiestrę i wstępy do suit; sonata (tac. sonare. brzmieć), swobodna forma instrumentalna (w odróżnieniu od wokalnej zwanej cantom; s. 145).

Saka orkiestrowa

Zbiory tańców na zespoły instr. i orkiestrę powstawały z myślą o dworskiej rozrywce i coraz większej publiczności mieszczańskiej (liczne druki). Dzieła kompozytorów wł. i fr. są bardziej kunsztowne, ang. i niem. - prostsze, o popularnym charakterze (przewaga faktury akordowej nad imitacyjną polifonią). Kompozycje te stylistycznie zbliżają się do współczesnych edycji wokalnych lub mieszanych (pieśni taneczne, s. 257). cztero-, pięctogłosowe utwory nie mają ustalonej obsady, możliwe było użycie instr. smyczkowych w różnych rejestrach (skrzypce, altówki, yiolc da gamba), netów podłużnych, cynków, instr. szarpanych itp. Przykład:

YALENTtN HAUSSMANN: Neue5st. Padu-imen und Gatliardcn atjff Insmonenten, jtimehm-lich tntff Pioleti ticblicii su gęorauchen. Norymberga 1604.

Typowy jest układ par tańców wolny- -szybki (s. 147), popularne są cykle.

Banchetio musicale X H. SCHEINA, Lipsk 1617, zawiera 20 suit 5-głosowych o układzie części jak as rys. A oraz in trądy i paduany. SCHE1N zamienia co uran tc i allemandc, ale rozpoczyna suitę cł wolną, kończy - szybką (rys. A). Spaja 5 części dzięki temu, ,.źe dobrze sobie odpowiadają wtonie i inwencji", tzn. wszystkie są w tej samej tonacji i wykorzystują podobny materiał mo-tywiczny (wpływ ang., W. BRADE i in.)

PAUL PEUERL, Newe Padouan. Im rada.

Ddntz undGalUarda. Norymberga 1611: w jego

czterogłosowych suitach znajdują się dawne pary tańców, utrzymane w tej samej tonacji, wykorzystujące podobną materię tematyczną (często tylko w dwóch pierwszych częściach; suita wariacyjna, rys. C).

Niem. kompozytorzy suit orkiestrowych: do 1635: HASSLER. HAUSSMANN, STA-DEN. SCHEIN. SCHEIDT; do 1680: ze wstępem (sinfonia) HAMMER* SCHIDT. SCHOP. ROSENMOLLER; do 1740: wpływy fr. (auwrure} - KUSSER. FELERACH. MUFFAT. TELEMANN. BACH. HANDEL.

Fr. balet i suita. We Francji szczególną popularnością cieszy się sztuka baletowa.

Balet zaczyna uwertura, po której następuje rc-cytaty w zawierający pozdrowienie publiczności i objaśniający zwykle alegoryczną lub heroiczną treść (rys. B). Później rozpoczyna się właściwy balet: następstwo scen z dialogami, śpiewem i tańcem. Każda scena nosi nazwę entrće (wejście głównej postaci). Całość kończy „wielki taniec"

(grand hallet), w którym biorą udział wszyscy wykonawcy wraz z publicznością.

Poza tego typu baletami we fr. operach istniało wiele wstawek tanecznych i baletowych.

Fr. suita orkiestrowa wywodzi się z obu wspomnianych źródeł: popularne były wykonania muzyki tanecznej z baletów i oper. lecz bez tańca, ku odświętnej rozrywce na dworze i poza nim. Fr. suita orkiestrowa, w odróżnieniu od lutniowej i klawesynowej, nic ma ustalonego układu części: alłemande-courame-sambandc-gi-gue. ale zawsze rozpoczyna się uwerturą fr., po której następują stylizowane i aktualne fr tańce, jak air, gawr te, bourrłe. menuet, oraz części nie-taneczne, jak prdhtde. possaćaille, chaconne. Główni kompozytorzy: LULŁY i RAMEAU.

Późny okres

J. S. KUSSER (1660-1727) pierwszy wprowadził w Niemczech fr. suitę orkiestrową, zw. Ouserture (6 suit „suivant la methode franęoise". 1682). Znane stało się Floriiegium MUFFATA. 2 tomy (1695-1698), cztero-, pięciogtosowe. fr. sposób traktowania instr. smyczkowych.

BACH skomponował 4 suity orkiestrowe (Ouvertilrett) dla Collegium Sfusicwn w Lipsku.

II    Suita z koncertującym fletem poprzecznym.

III    i IV Suita z uroczystymi kotłami i trąbkami (rys. D). Słynna Air („Aria na strunie G") pochodzi z III Suity (zob. s. 146).

Muzyka na wodzie H AN DLA obejmuje 3 suity w różnych tonacjach i obsadzie (rys. D). skomponowane z myślą o 3 przejażdżkach króla JERZEGO I po Tamizie (z grupą ok. 50 muzyków na barce, wg relacji „Daily Courant" z 19 VII 1717; zob. s. 365). Muzyka ogni sztucznych HANDLA w swej oryginalnej, plenerowej wersji miała bardzo silną obsadę (12 obojów dla głosu górnego; rys. D. zob informacje w nawiasach), później w wykonaniach koncertowych stosowano obsadę normalną.