Atlas muzyki1

Barok / organy i klawesyn U / Niemcy, XVII w. 343

W Niemcach w XVII w, istniały różne style gry mi organach i klawesynie:

IM Nancy. Katolickie pd w mnigszyinstopniu wykorzystywałeś gn? organową w liturgii, powstnwn-Io więcej muzyki kum. z udziałem klawesynu: ulubione formy: suita (wpływ fr.). toccata, capric-do(wpływ wi); w stylu organowym raniej pedału, pn Niemcy. W protestanckim obszarze Niemiec środkowymi i pn gra organowa wspaniale się rozwinęła, zwł. na gruncie opracowań chorału, jak też form preludium i fugi. Silny był wpływ SWEELINCitA (Niderlandy, s. 340) i wirginn-listów (Anglia). Organiści lubowali się w barwnej grze przemiennie w różnych rejestrach. co sprzyjało wykształceniu indywidualnego brzmienia każdej z sekcji: sekcja główna (Hauptwerk). górna (Obcrwtrk). przednia (Brusiwerk) itp. Do tego dochodziły klarowne głosy solowe, zwł. brzmiące nosowo ngestry języczkowe (jak obój); ukoronowanie - patetyczne brzmienie tutti. Tak tworzyła się bogata w kontrasty gra wirtuozowska i koncertowa z rozwiniętą techniką pedałową, klarownymi splotami linii oraz potężnymi blokami akordów. Bogatej fantazji brzmieniowej odpowiadała duża zawartość afektywna. środkowe Niemcy. Poleczenie różnych wpływów. W muzyce organowej przeważały wpływy pół* nocnoniem.. w klawesynowe) - południowonicm. Organy osiągnęły w epoce baroku swój ideał konstrukcyjny; późniejsze zmiany dotyczyły jedynie barw orkiestrowych (XIX w.) i restauracji organów barokowych (XX w.). Typy organów:

-    wczesnobarokowe organy PRAFTORIUSA (opisane przez niego w Syntagma musicum U, 1618), zrekonstruowane współcześnie (we Fryburgu), charakteryzujące się oddzieleniem rejestrów, niestopliwymi barwami, zakazem połą-czai głosów o tej samej wysokości, a więc nawiązujące do renesansowej lincarności; np. Hal-berstadt (1586); muzyka: SCHEIDT;

-    organy dojrzałego baroku w typie ARPA SCHNITGERA (1648-1719, Hamburg), pół-nocnonicm. zrównoważona pełnia brzmienia z głosami alikwotowymi i języczkowymi, do 4 manuałów, ideał organów barokowych; np. Hamburg St. Nicolai (1687); muzyka: BUXTE-Hffią

-    późnobarokowc organy SILBERMANNA. Brada SILBERM ANN, starszy - ANDR KAS działający w Alzacji, np. w Maursmunster (1709-1710). młodszy GOTTFRIED - w Saksonii, np we Fitibergu (1710-1714): dużo głosów podst. mało pojedynczych alifcwoiowych i języczkowych, skomplikowana rejestracja; muzyka: BACH.

Gatunki

liturgiczne: preludium i postludium chorałowe, opracowania chorału, wariacja chorałowa (partita chorałowa, rys. B), fantazja chorałowa (rys. C: chorał w wolnych nut ach głosu górnego); pozostała preludium, toccata, cunzonu i ncercar (rzadkie), fuga. fantazja, utwory naśladujące echo, capriccio, suita, wariacje pieśniowe, cha-contie, passacaglia, sonata (jednoczęściowa).

Na pn działali P. S1EFERT (1596-1666),

M. SCHILDT (1592/1593-1667), H. SCHEIDEr MANN (ok. 1595-1663) - uczniowie SWEE-UNCKA, później M. WECKMANN (1619--1674). ADAM REINKEN (1623-1722), zwt DIETRICH BUXTEHUDE (ok. 1637-1707). następca TUNDERA w kościele Mariackim w Lubece; koncerty zw. Abmdmmśm. BUX-TEHUDE powiększa Bczbę środków formalnych i wykonawczych, rozwija gatunek toccaty i fugi: w wersji dwuczęściowej jako tncrau lub preludium i fuga. w trzyczęściowej -jakomała toccata z fugą wcz. środkowg (później typowe), jako struktura pŁedoc2ękio\va.np Toccata Im F. z trzema fugami o różnej tematyce i odmiennym charakterze: tanecznym w - typie siguŁ o metrum 12/8, instrumentalnym - z figurami»punk-lagami, wokalnym -bardzo linearnym (rya Dk Inni twórcy: V. ŁJDBECK (1654-1740); G BÓHM (1661-1733); N. BRUIINS (1665-1697). W środkowych Niemczech działał najwybituicj-szy organista nicm. wczesnego baroku SAMUEL SCHEIDT (1587-1654), uczeń SWE-ELINCKA od 1603 w Halle: Moritzknche. od 1608 organista dworski, od 1620 kapcłnmtiz (zob. s. 333).

Główne dzieła; GÓrUlzcr Tabulaturbuch (1650) i Tabulatura nova (1624). Drugie z nich odzwierciedla całą praktykę instr. klawiszowych epoki. Jego nazwa wskazuje, że wydrukowano je nie jako dawną tabulaturę organową (z Eterowym zapisem basu), lecz z zastosowaniem zapisu literowego we wszystkich głosach (rys. B. transkrypcja), Odpowiada to polifonicznej fakturze większości kompozycji. Wśród utworów liturgicznych opracowania chorału SCHEIDTA odznaczają się pełną pomysłów techniką wariacyjną.

W 1. wersie melodia pieśni (chorał, c.f.) jest w glosie górnym (rys B), w wersie 3. - w tenorze; wers 6. to bicinlum w kontrapunkcie podwójnym (zielone nuty nie rozbrzmiewają równocześnie wskazują na pocz. głosów po ich kootrapunk-tyczncj wymianie); w wersie 12. cX koionmtmy drobnymi nutami przejściowymi (d\nam*rjal Sławni organiści środkowaniem.: JOH. KRIEGER. KUHNAU TELEMANN. BACH (zob 4 333). Na pd działa! JOH ANN JAKOB FROBERGER (1616-1667), uczeń FRESCOBALD1EGO w Rzy mie; dworski organista w Wiedniu: twórca niem. suity ldawcsynoug.ok. 1650wjego suitach (wykazujących wpływy fr.) wykształca aę osnową złożona z4 częśd: aOemanJe. eouranic. sarabande. gigue (giguc częstojcacte ni drugim miejscu); tendencja do kształtowania cyklicznego (jednakowa tonacja wszystkich częśd).

Inni twórcy: J. K. KERLL (1627-1693). GEORG MUFFAT(l653-I7W).>50S>uGOTT-UEB THEOPHIL (1690-1770). a zwi JOH ANN PACHELBEL (1653-1706). Norymberga, Hexachordum Ap<tiUnis\1699). W jego typie opracowania chorału c.f, pojawia się w długich nulach w sopranie (ryi C). inne głosy podchwytują motywy c.f.(takt I, w bosk z wyprzedzeniem, tzw. pcrmitacpil