Atlas muzyki0

Barok / orkiestra IV / koncert śniony 361

I; O*xviio    i równolegle do niego, w osat-

Mia wUeswteńu XVII w. rozwinął aękooccrt ^ioHv, w XVII w nudne fragmenty w utworach

-¹    tetr wyfoay^lisoKśd, zwl. W orkiestrach kość..

• kuv>vh crpoo grywali amatorzy (TORELLI. pr?cdfł>iłvVtt do' Op 8. 1709).

Ibmnrja koncerty podwójne Ipara solistów, w ty-nr duetu), potrójne i poczwórne.

Wczesne koncerty solowe tworzyli: TOMASO \LB1N0NI (1671-1750). Wenecja, Sinfonle t Gytoertf op 2 <ok. 1700): GIUSEPPE TO-REU.1 (1659-1709). Bolonia, op. S (1709). nr 1 -o conceiti grossi, nr 7-12 wirtuozowskie koncert)’ solowe: przede wszystkim zaś:

Antonio YhaJdi 11678-1742). Wsnecja. w 1703 myskttl święcenia kapłańskie (przydomek U pńtrntsto. czerwony ksiądz, z uwagi na rude włosy). 1703-1740 nauczyciel gry na skrzypcach i kierownik orkiestry w żeńskim sierocińcu Cbpedale deUa Pieid w Watecji; ok. 770 kompozycji, wśród nich 46 oper. szczególne mitfjsće zajmuje 477 koncertów na różne in-rtrumoBy (zachowanych 443). mJn. na skrzypce (228). vioJę d’umore (6). wiolonczelę (27). flet poprzeczny (13). flet podłużny (3), obój (12), fagot (38). mandolinę (I): koncerty podwójne: 2 skrzypiec (25). skrzypce i wioL (4). 2 oboje (3), 2 rogi (2), po jednym na dwie wiolonczeli viołę d*amorc i lutnię. 2 mandoliny, 2 flety poprzeczne, obój i fagot, 2 trąbki; 47 koo-ccrtówna trzy i więcej instrumentów oraz koncerty karucyabc, w których wszystkie instrumenty są obsadzone solowo, yjraldi stworzył trzyczęściowy typ koncertu, przejął elementy z arii operowej (lamento jako pierwowzór części wolnej), rozwinął technikę py (XII pozycja, nowe sposoby smyczkowania; otycie kciuka w grze na wiolonczeli).

Skrajne części jego koncertów są szeroko zakrojone, wirtuozowskie i przejrzyste. Vivaldi używa! godnych z naturą instrumentu flguracji, krótko-odemkowej i sekwencyjnej tematyki, uwzględnia! możliwość improwizacji i ornamentyki (s. 82, rys D). Jegoop. 3, L‘cstro armonlco, powstałe ok. 1700, a wyd. w 1711, było bardzo popularne I2coocertł gro&si. koncerty podwójne j solowa! do obsady czworga skrzypiec i wiolonczeli (BACHdokonaj transkrypcji 6 koncertów z tego zbioru na klawesyn lub organy).

Cztery pory roku (di 1-4 ze zbioru 12 koncertów skiz.op8.ok-1725) oparte są na czterech sonetach (Yhaidkgo?). Pierwszy opowiada o nadejściu wiosny, szmerze strumyka, o powiewach wietrzyków iZeftreuił, burzy i śpiewie ptaków. Dwa pierwsze frugm. tutti (po 6 taktów) opisują radosne uczucia początku wiosny; następnie powracają jako ritomei (R1 i R2), między nimi pojawiają »ę sceny programowe, po części jako eptzody solowe, po części tutti, W ten sposób bez trudu nastąpiło połączenie programowośd z ayito muzyczną formą ritomelową (rya A).

4 koncerty zawieraj! wiele nastrojów i obrazów: Część wolna koncertu Zima ilustruje scenę przy kominku: „Passar al fuoco i di ąińeii

c contenti / Mantro la pioggia fuor bagna beti cento" (rys. A), ProsUi melodia trójdźwnękowa symbolizuje przytulność (skrzypce noto), piz-zicato - krople deszczu (skrzypce I, II), wytwy-mywany dźwięk - spokój (ultówka), równowaga i harmonio partii hc. -spoczywający w Bożych rękach świat.

Typ wł. koncertu solowego rozpowszechnił się w całej Europie. Kompozytorzy: MANFREDINL DALUABAGO. MARCELLO, YERACINI, VTTAL1. ALBERTLTESSA-RINI. BONPORTI. LGCATELLL PERGGLE-SI. TARTINI; BOISMORTIER i LECLAIR we Francji; PISENDEL (uczeń VivaWicgo, Drezno). TELEMANN, GRAUN i iu. w Niemczech.

J. S. Bach opracował 16 koncertów (wśród nich 10 skrzypcowych VlVALDIEGO) na klawesyn lub organy, aby poznać nowy gatunek. Późnij pisał koncerty skrzypcowe, transkrybując niektóre na klawesyn, np. koncerty skrzypcowe a-moll (BWV 1041) i E-diir (BWV 1042) oaz koncert podwójny d-moll (BWV 1043). Komponował również pierwsze koncerty klawesynowe: 7 na 1 klawesyn, 3 na 2. 2 na 3. 1 na 4 (wszystkie w larach 1727-1737; być moró są one transkrypcjami niezachowanych koncertów skrzypcowych). Bach zaciera klarowność utworów VłVALDIE-GO gęstą materią kontrapunktu, imitacjami mo-tywicznymi, rozczłonkowaniem ritorneli itp. Pogłębia muzyczną treść: jego muzyka wydaje fię mnkg jasna i błyskotliwa niżwłoska, ale jest w nkj więcej zdarzeń, fantastyki i muzycznych emocji. Rhorndzlc/. Konceriuskr: E-dur(rysC,takty I-I I) obejmuje 6 motywów (a-e; u \TVALDIE-GO 1-2), orkiestra i solista różnorodnie się wymieniają. Część środkowa ma charakter arii rozpiętej ponud basem w typie chaconne; finat jest łańcuchowym rondem (s. 108, rys. B).

W czasach baroku nie rozróżniano wyraźnie koncertu klawesynowego i organowego (w tym ostatnim wykorzystywano najczęściej jedynie manuały, na sposób wł.).

G. F. Handel od 1735 grywał koncerty organowe między aktami swoich oratoriów. Wielką popularnością cieszyły się jego improwizacje oraz ornamentowanie fragmentów solowych (liczne wskazania ad lib, w partii organów). Po 6 koncertów na klawesyn lub organy znajduje sie w zbiorach op. 4 (1738) i op. 7 (1740-1751). Handel używał pozytywu w typie wł. (organy bez pedału). Koncerty mają po 3-4 części. Części szybkie są fugowane lub mają formę riiomelową, urozmaiconą w krótkich odcinkach strukturami dialogowymi (często dwutaktowa wymiana tutti i solo) oraz improwizacjami (rys. B). Konstrukcja tematów w typie wł.: np. temat główny A w Koncercie op. 4 nr 4 z prostymi figurami trójdźwiękowymi jest figlarny, jak chór z Alclny, „Questo e fl eiclo di ćontentT (To niebo szczęśliwych). Pasuje do tego trylowy epizod naśladujący świergot ptaków (temat B).

W Koncercie op 4 nr 3 finał stanowiłu muzyka wykonywana między aktami Trhn\fo\ op 4 nr 6 był pierwotnie koncertem harfowym (Alt\wulerfext),