Atlas muzyki4

Barok / organy i klawesyn V / XVIII w., inne kraje; muzyka lutniowa 349

d \< HANDEL pisałcfeoąoo«ędużąpopular-iiojct** tul)' klawesynowe: »V Sitiles Je Plćee.t Ar ikiwin, 1117-0). ® Suites, II (1733), t_Vinxł nich ffuutme G*kr> później 6 fug na „_l}jjn\ h|h klawesyn (1735).

Wtżw BMmlldl Grvhxhnieda (LI. nr 5) po-««na pieśniową melodię głosowi gór-oemu. Wariacje wykazują wpływy zarówno djptmgo $(> lu uirpnafowcgo. jak i nowszego •takiego(SCARLATTI). W kolejnych wariacjach zwiększa aę wirtuozeria i tempo (aż do tmdzkstodwójek. rys. A).

Wt Wlasrtch po ncercamch i canzonach nad-jmitcjas lekkiej, wirtuozowskieji muzyki w tzw. utk Mknie wariacji, capricciów (po części • programowymi tytularni), panit i sonat. Kom-miytom: A POGLIETTI (zm. 1683 w Wiedniu); R PASOUINI (1637-1710. Rzym); zwf. DOMENICO SCARLATTI (1685-1757). syn ALESSANDRA. kapelmistrz Bazyliki jg, Piotra w Rzymie, od 1721 klawesynista dworski w Lizbonie, od 1729 w Madrycie. Zachowało się ponad 500jednoczęściowych sonat (ermtj) SCARLATTIEGO. Wyrosły one z wl loccaL canzon i capricciów i odznaczały się najwyższa \vimiozetią oraz piękną szatą brzmieniowi; odjegłeskokL szybkie repetycjc dźwięku, łańcuchy tercji i sekst. oktawy oraz tryle. Sonaty są bb ogól 2-giosowc (partie lewej i prawej ręki) ithraoddnfcowe (forma bipartita). Bogata narracji krótkooddecbowych motywów* i ich kombinacje udają żywy charakter przeważnie szybkiej gne

liczne motywy wywodzą się z technik gty. zmiany pozycji wykonywane na interwale tercji i na akordach (rys. B. a), biegniki (b). rozłożone na obie ręce staccato (c), wygodne Iriole (d). repetseje(ei Początek drugiego odcinka został rozwinięty juko swoista część środkowa, lecz nie na zasadzie praetworzeniowej. jak w późniejszej sonacie, lecz kontrastującej (rys B). SCARLATTI niekiedy łączy sonaty parami, two-nąc .zarodkowe" cykle części w typie późniejszej sonaty Południowa sztuka gry i ekspresji jest « czasach późnego baroku nowoczesna, w odróżnienia od uczonego, północnego kontrapunktu. Frucjn. Najpopularniejszym gatunkiem póź-nobarokowym jest we Francji utwór charaktery-styczny, występujący na ogół w zbiorach i pojedynczych suitach, o bogatej ekspresji, różnorodnych nastrojach i charakterach oraz widu muzycznych zdarzeniach.

RAMEAU opublikował Nowrelles Suites de Pitce* de Clavedn w Paryżu w 1728. Chromatyczne opóźnienia na rys. C są śmiałe. RAMEAU teoretyk objaśnia w przedmowie cały ton w taktach 15-17 jako sumę półtonów chro-mijanych tu¹ (cnharmoniczny odpowiednik des¹} oraz diatonicznego półtonu c. Zaskakująca jen te/ zwodnicza kadencja w takcie 28. Lnrór w swym harmonicznym wyrafinowaniu oddaje skomplikowane afekty duszy: subtelna, potna manifestacja epoki, zarazem zapowiedź tauymmltdtnm.

Muzyka lutniowa

Lutnia była ulubionym mitr. domowym do ok. 1650. fóźnicj jej miejsce zajął klawesyn.

Była ona Instrumentem akompaniującym pieśniom oraz realizującym tac. w muzyce Lurról-ncj i orkiestrowej —w tej roli występowały robocza duże odmiany: teorban i chitarronc Gatunki ł formy muzyki lutniowej odpowiadały jh*M-nym formoni muzyki klawesynowej. Były to przede wszystkim tuńce. preludia, toccaty i wariacje. Pojawiły się także/omry hlsle, jak riccr-can fantazja, fuga i transkrypcje dzid wokalnych. Jednak stosowanie faktury polifonicznej zawsze stwarzało pewne trudności szybko wy-brzmiewającym strunom lutni.

Francja. Najsławniejszym fr. lutnistą był DENIS GAULTIER (ok. 1600-1672. Paryż), pochodzący z rodziny wybitnych lutnistów. Jego styl wywarł silny wpływ na klawesynistów fr. (style brist). GAULTIER grywał w paryskich salonach. Repertuar jego koncertów znajduje się w rękopiśmiennym zbioro La Rhttorkfuedes Dieux z 62 stylizowanymi tańcami na lutnię, uporządkowanymi wg 12 antycznych łub kościelnych módl

Utwór, utrzymany w modę sous-ionien (czyli w modusie hipojońskim; rys D), jest w tonacji paraleli a(-moll) do jońskicj C(-dur). Ma fakturę tr/ygłosową. Glos środkowy i bas ne są konsekwentnie prowadzone. pojawiają sę też dodatkowe dźwięki wypełniające akordy. Dlatego można mówić o fakturze pseudopolifwicpuj, w której głos górny (mdodia) jest podparty swobodnym akompaniamentem. W takcie 3 bas przejmuje punktowany, taneczny rytm, głos górny zostaje ozdobiony, tak ic powstaje całość żywa i lekka, przypominająca improwizację Fr. styl lutniowy unika sztywnych zasad kompozycji, skłaniąjąc się ku swobodnej grze z użyciem łamanych akordów (style brisi, zota wyżej) i uroczo niekonsekwentnych linii. Barwy są delikatne i złamane, br/micnia zwiewne i afektowane, zapowiadając styl galant.

Anglia. Okres rozkwitu muzyki lutniowej przypada na koniec epoki elżbleiańskiej, około 1600-1610 (zota & 258).

Niemcy. Okres rozkwitu w XVI/XV!I w. ze wzrastającym wpływem fr. E. REUSNER (1636-1679) w Berlinie opublikował Neue Lau-tenfrdchte (1676). W Dreźnie działał S. L WEISS (1686-1750). BACH skomponował tylko kilka utworów lutniowych (preludium, partita), dokonał też lutniowej transkrypcji swojej V Suity wiolonczelowej (BWV 995).

Wiochy. Okres rozkwitu w XVI/ XVII w. Do najważniejszych lutnistów należał V. GALILEI (s. 309), później J. H. KAPSPERGER (zm. w 1651 w Rzymie), autor czterech tomów tabulatur (1604, 1616.1626,1640).

Hiszpania miała bogatą tradycję muzykowania lutniowego (a 263). Hiszpańska lutnia z XVI/XVI! w. nosiła nazwę vi/mla de mano (stąd wywodzi się słowo vlola). Ok. 1700 została zastąpiona gitarą.