Atlas muzyki6

Barok / opera III / Wiochy: Wenecja, Rzym. Neapol 313

Wczesna opera wykorzystuje pewne charakterystyczne typy scen i arii. np. lamenio (s. 110). Podstawił lamenio Kasandry w operze CA-NALLEGO La DUone (rys. B) jest ostinaiowy bas w postaci chromatycznie opadających kroków w obrębie kwarty (bas lamenio), tworzący figurę zw. passus dwiuseubu - trudny i „nienaturalny postęp głosu, przeciwny jego naturze" (CH. BERNHARD), wyrażający ból i cierpienie Ponad basem przebiega śpiew. Podąża za rytmem tekstu i jest przerywany pauzami oddającymi westchnienia (suspiratior.es).

W Wenecji w 1637 rzymianie FERRARI i MA-NE1.L1 otworzyli Teatro San Casskma pierwszy publiczny teatr operow y - instytucję samodzielną finansowo (otwarcie operą MANELLEGO Andromeda). Późniejszym teatrem operowym był np wielki Teatro Grinumi a San Gioranni Griso-stomo (1678). Ma on typowy układ (rys. A):

-    loże wynajmowane arystokracji i bogatym rodom mieszczańskim:

-    parter, początkowo pusta powierzchnia bez foteli, służąca także turniejom, balom maskowym i korowodom. Każdy mógł wykupić tu miejsce. Gdy później na parterze ustawiono fotele, tylne miejsca pozostały wolne, jako stojące. Arystokracja zasiadła na podiach, następnie (XVIII w.) na środku pierwszego rzędu (hża dworska)'

-    kanał orkiestrowy długo pozostawał nieobni-żony, na ogół też był dość mały, szczególnie w W&necji (zoh. s. 82);

-    proscenium (obramowanie sceny) imitowało teatr antyczny; było bogato zdobione; również herbami szlachec k i mi;

-    scena stanowiła przedłużenie widowni i, tak jak ona, była jasno oświetlona (jako jedna przestrzeń). Scena z indywidualnym oświetleniem pojawiła się później (dopiero w XIX w.).

Rozmiary teatru operowego zależały od wielkości dworu (z uwzględnieniem służby; w Wersalu mieszkały niekiedy tysiące arystokratów) lub, w środowiskach mieszczańskich, od względów komercyjnych, Teatro Grimani miał ok. 1000 miejsc (rys. A).

W Wenecji działało równocześnie 6-8, w XVIII w. nawet 16 teatrów operowych, które wystawiały wciąż nowe opery. To wyjaśnia wielką liczbę oper i tendencję do stosowania stereotypowych środków, dowodzi zarazem wielkiego oddźwięku, z jakim spotkał się ten gatunek. Operę traktowano jako rozrywkę, lecz także jako źródło wiedzy i wzruszeń (antyczna idea teatru) z barokowymi scenami duchów, czarów, przemian itp. Opery wystawiano w określonych sezonuch {sta-glona): w karnawale (główny sezon), od Wielkanocy dó przerwy letniej, jesienią do adwentu. Nie wykonywano oper w wielkim poście i adwencie - ich nutgsce zajmowały oratoria.

Wenecja w XVII w. była głównym ośrodkiem gatunku operowego. Opery weneckie wykonywano w widu miastach Włoch i całej Europy. Sprowadzano w tym celu, w mian; możliwości, wt. kapelmistrzów. śpiewaków i instrumentalistów. Do

najwybitniejszych przedstawicieli opery weneckiej należeli oprócz MONTEVERDIEGO;

PI ER FRANCESCO CALETTI-BRUNl. zw. CAYALL1M (1602-1676). z Omy. śpiewak, organista i kapelmistrz (od 1668) w Bazylice San Marco; napisał 42 opery. min. Gaa«•«* (1649) i z okazji wesela LUDWIKA XIV Ercolc amonie (Paryż 1662);

ANTONIO CEST1 (1623-1669). z Arazo. od 1652 w Innsbruck u. od 1666 drogi kapelmistrz dworu wiedeńskiego; opery, m.in UOromea (Wenecja 1649). Argia (Innsbruck 1655). DorI (Florencja 1661). // porno tom (Wiedeń 1668, na wesele LEOPOLDA I).

Inni kompozytorzy: SACRAT1. ZIANI. LE-GRENZI. PALLAY1CINO. POLLAROLOłok 1653-1722).

Pod koniec XVII w, Wenecja coraz bardziej otwierała się na wpływy z zewnątrz. Popularna była uwertura francuska, stosowanie recytoiywu secco i arii da capo uważano za oczywiste Nadal poszerzała sic typologia przedstawiania afektów. podobnie jak w szkole neapoliuńskicj bądź operze wł. XVIII w..

Typ bohaterski reprezentuje aria Faramonda POLLAROLA: fanfarowe skoki kwartowe tranoło, szeroka linia (rys. D).

Rzym przejmował początkowo typ opery florenckiej, wykorzystując po części tych samych kompozytorów (BARD1. OWALlERfi. W Rzymie samodzielnie rozwinęła się opera religijna oratorium, później opera buffo. Kompozytorzy. STEFANO LANDI (158^1587-1639). Umarte (T Orf eo (1619). Sani \4leirio (1632); DOMENICO MAZZOCCHI (1592-1665). U catenad’Adonc (1626, przedmowa wskazuje, że nadużywanie rec. secco bywa nudne); ALESSANDRO STRADELLA (1644-1682). zob, s. 323; opery np. La forza detramor pa* terno (Genua 1678), La Rosaura (Rzym 1688). Inni kompozytorzy: A. AGAZZAR1. M M A-RAZZOL1, M. ROSS1. L. VITTORl Autorem librett wczesnych rzymskich oper buffo był kardynał GIUUO ROSPIGLtOSI: Ou soflrr sperl (1639; muzyka V. MAZZOCCH1EGO. MARAZZOLEGO), Dahnaleilbenemy muzyka ABBATINIEGO. MARAZZOLEGO). Od 1652 działał w Rzymie publiczny teatr operowy. Lubowano się w bogatej oprawie Kemcmcj. ukuć obsadzonych chorach, dużej orkiestrze.

Neapol: tzw. ncapoUtamka szkoła operowa nadawać będzie ton operze w XVI11 w Silne są jq powiązania z Rzymem.

W Neapolu kochano bogate i starannie opracowane partie orkiestrowe Wczesnym pracdsuivvidcłem neapolitańskiej szkoły operowej by! FRANCESCO PROVENZALE (ok. 1626-1704). od I6S6 kapelmistrz katedralny.

Aria Mennlippy (1672.) wykazuje klarowną dyspozycję i .supremację czysto muzycznych elementów kształtowania formy i motywiki (trójczłonowc bosso ostinato o opadającym kierunki) od ddo /I), i dobrze dopasowanym tekstem. Śpiew jest ozdobny (rys O.