Atlas muzyki0

Barok / organy i klawesyn I / Wiochy, Niderlandy, Francja 341

Muiyia im instrumenty klawiszowe była prze* mocami u epoce baroku na organy, klawesyn ontUmknd.

RUwifonł bmns bardzo cicho, umożliwili zmiany dynamiczne, jego dźwięk jest uduchowiony; timsyn ma natomiast brzmienie pdne blasku, koncertujące. instrument ten służy też organistom do ćwiczeń domowych. Granice literatury rtjjDowrj są płynne, jednak o przeznaczeniu utworu można wnioskować na podstawie: wduuówek. np per organa', gatunku i muzycznej treści: muzykę sakralną przeznaczano przede wszystkim na organy, świecką (jak tańce) na klawesyn; różnic w technice kompozytorskiej: klawesyn, w odróżnieniu od organów, nie miał pedału (klantsyitypedała** były rzadkością), organy mogły wytrzymywać długie dźwięki, klawesyn - nie (repctycje. tryle), zmiany rcjbstrowc I dynamikę tarasową umożliwiały oba instr. Klawesyn i organy zajmowały w czasach baroku centralna pozycję (w XVI w. - jeszcze lutnia) ze względu na możliwości realizacji hc. (gra akordowa) ona wielogłosowej gry koncertującej. Różne nacje wykształciły swoiste style: we Włoszech kultywowano wirtuzowską sonatę (SCARLATTI), we Francji - suitę (COUPERIN), w Anglii - *ariaęje (wirginnlitei). Niemcy przejmowali i łączyli różne style (nile misio. QUANTZ). Wiochy wydały w epoce wczesnego baroku pierwszego wielkiego instrumentalistę, który, podobnie jak MONTEYERDI na gruncie muzyki wokalnej, wypracował nowy styl afektowanej ekspresji w grze instrumentalnej: GIROLAMO FRESCOBALDI. ur. w 1583 w Fernrze. zm. w 2643 w Rzymie, uczył się u kapelmistrza katedralnego L LUZZA* SCHIEGO (tradycja wenecka), od 1608 był organistą Bazyliki św. Piotra w Rzymie.

Tytuły jego dzieł wskazują na gatunki weneckie: Toccatę r partitę dłntarolafura di cembalo, 2 tomy. Rzym 1615,1627, II wyd. 1637 (rys. A). Toccaty lo krótkie przygrywki (miarkami, z chorałem lub bez) lub większe samodzielne utwory (często na podniesienie, alla lerazione). MERU-LO tworzył jeszcze toccaty z odcinkami preludiowymi - swobodnymi, oraz riccrcarowymi - ścisłymi; FRESCOBALDI rozwinął ten gatunek do po^widoczęŚciowytn, afektowanych kompozycji, bogatych w kontrasty:

Imitacja (z ozdobnikiem, takt 1), akordy (takt 35), figuracja basowa (taki 58), biegniki (takt 60), paralele (takt 77). Odcinki zmieniają się po kilku taktach w sposób żywy i dramatyczny Uoh konstrukcja całości, rys. A). Wskazania metrum to jeszcze dawne oznaczenia proporcji nwEurałnych: wynika z nich. że następna grupa nut trwa tak długo jak poprzednia (6 ósemek w takcie 36 odpowiada 4 ósemkom w takcie 35). „Koniec osiąga się nie bez trudu" - pisze FRESCOBALDI w zakończeniu. FRESCOBALDI. oprócz zaawansowanej techniki, wymagał gry ekspresyjnej z bogatą w pomy-dy rejestracją (wymiana chórów, koncertowanie) oraz z tempo rubato (..zgodnie ze stanem ducha", /oh cytat z MONTKVERDIEGO, 1307), Partity z 1615 to zbiór wariacji opartych na modelu basowym, jak orla delta Ramanesca, folia i in. (i 262, ryi B). Funuujc, riccrcary, canzony i cuprio-cia FRESCOBALDIECjÓ sa zwyczajowo „fugowane**. ale mają juź tylko jeden lemat, podobnie jak późniejsza fuga (Caprkdo sopra un soggetto. 1624). Canzona nosi jeszcze nazwę allafnmcese z uwagi na motyw czołowy tematu w typie dunm (rys A, zoh, a 254, rys. Aj. Po dux pojawia się comes Dux (tonika F-diu; kwintu/*c) i comes w odpowiedzi tonalnej (dominanta C-dur, kwarta c-J) jak w późniejszej fudze

Najważniejszym późnym dziełem FRESCOBAL-DIEGOsą Fiuri musicali (1635), ul wory organowe i klawesynowe, np. wariacje nt. bergamaskl Niderlandy. W Amsterdamie działał JAN PIE-TERSZOON SWEELINCK (1562-1621). Uczył się przypuszczalnie u ZARL1NA w Wenecji; komponował włoskie toccaty, fantazje i riccr-cary oraz inspirowane muzyką angielską wariacje chorałowe i pieśniowe.

Fantasia in echo, operująca koncertującymi efektami przestrzennymi, nawiązuje do stylu weneckiego, a jej chromatyka reprezentuje afektowany nowy styl barokowy (rys. C). Francja. W/e Francji dominuje klawesyn. Muzyka klawesynowa wykazuje wpływy lutniowe-widoczne we wdzięcznej melodyce głosów górnych, charakterze i swobodnej faktorze z licznymi akordami łamanymi (styłebrisć).

Głównym gatunkiem jest suita (ordre) będąca swobodnym następstwem tańców i utworów charakterystycznych (ptoces (je darn in), często z programowymi lub poetyckimi tytułami (& 152, rys. A). Grano subtelnie i z wdziękiem, nigdy zgodnie z notacją: ceniono jeu inigałe (notes migałeś), grę nierównomierną z najsubtelniejszymi opóźnieniami rytmicznymi, accełcrandi, niuansami ago-gicznymi. Wykonanie było improwizacyjne, niemożliwe do zapisania.

JACOUEŚ CHAMPION DE CHAMBON-NIERES (1601/1602-1672). na dworze Ludwika XIV. Fiłces de ckntcin (1670): w Cha-corme rozluźnia ścisłą formę wariacji ostinato-wych (tu tylko 3 razy po 4 takty z basem cha-conne) i dzięki użycni kontrastujących kupletów zamienia ją w rondo (rys, B). JEAN-HENR1 D’ANGLEBERT (1628-1691); NICOLAS LEBEGUE (1631-1702); LOUIS COUPERIN (1626-1661); FRANęOBOOUPE-RIN LE GRAND (1668-1733), bratanek LOUISA, dworski organista i Iduwesynista w Paryżu: Traktał Uart de toucher le darnin (1716), 4 tomy suit (Ordres, 1713-1740) z tańcami i swobodnymi utworanudiarakierystjcznymi o wysublimowanej treści poetyckiej, kunsztownie zdobione repetyde (double, rys. D).

Organiści: JEAN TITELOUZE (1562/1563-1633), Rouen; NICOLAS DE GRIGNY (1672-1703), Rcims, Liw dorgut (1699); LOUIS MARCHAND (1669-1732), Paryż; LOUIS-CLAUDE DAQUIN (1694-1772). Paryż.