Atlas muzyki9

I

Barok / Schutz 339

1

^r°^c    i***,****,,

3

M

v

o

M

&

S

£

HEINRICH SCHt)TZ (SAOITTARIUS). ur.

14 X 1585 w kostni.' pod Cknu zra. 6 XI 1672 w Drwinie: od 1598 śpiewnk kapeli dworskiej w kasd. nauka w Collegium Mnuritinnum, 1608 itłKlia prawnicze w Marburgu (stypendium landgraf* dla wszystkich chłopców spawających w kapeli po muutęiik 1609 studia w zakresie gry orga-luwcj i kompozycji u G. GABRłELEGO (zm. ł6'|2)w\\wjccn: 1613 or^misiu dworski \v Kassel, 1617 kapelmistrz dworu drezdeńskiego, j628-1639 druga podróż do Wioch, zakup instr., nauka (AWmecja. MONTEVERDl>. 1629 Drezno, wojna nwdzittitolelmn, podróże (m.in. do Kopenhagi 1633-1635): widu przyjaciół i uczniów, m.in BERNHARD. SCHEIN. SCHEIDT, ALBERT. KRIEGER. WECKMANN,

Schuu- wpisuje się w tradycję ewangelickiej muzyki kościelnej dworów i kuntoratów zapoczątkowaną w XVI w p(zc2 LUTRA i WALTERA. Din humanistycznie wykształconego Schulza muzyka jest najwyższą wiedzą i sztuką.

Język muz. jego kompozycji ukształtował się zwt we Włoszech. Tam Schulz poznał nowy styl concrrtato, oparty na b.c. Przedstawianie tekstu i afektów właściwe nowemu stylowi oraz kontrapunkty ku dawnego łączą się w genialnej muzyce, której podstawą jest dobre rzemiosło. SchOtz przenosi nowy w), styl wokalny na grunt jęz. niem., ale wymaga od młodych muzyków, by najpierw „zgryźli twardy orzech kontrapunktu" (przedni, do Gtlstliche Chommsik).

Wyrażeniu tekstu, jego subiektywnej interprcta-t^obrazomiafefc&m służą swobody kontnąiunk-wczne, a także cala kompozycja. W ten spos^x wedle reguł nnurtw pootica, powstaje dzieło integralne, opus, które przetrwa i rozsławi kompozytora (podawane dalej liczby opusowi są oiygmalnc). Schutz komponuje, z nielicznymi wyjątkami, do tekstów rei. Aby je objaśnić i przekazać, kompozytor występuje jako człowiek wierzący i wyko-rzystige wszelkie środki swej sztuki - muzyka, tak jak słowa homilii, winna poruszyć słuchacza i wywrzeć na nim wrażenie. Dzieła:

Madrygały, 1611. op 1. wf., piędogłosowe, wówczas modny gatunek (zob. s. 123). wydrukowane w Wenecji jako „utwory czeladnicze";

Psałmen Dasids, 1619, op. 2,26 polichóralnych utworów na obsadę do 20 gipsów, lecz także w nowym stylu (Psalm 121 a voce sola)', Aufentcłumgshislurie (Historia o Zmartwychwstaniu), 1623, op. 3, harmonia ewangelijna (wykorzystanie tekstów ze wszystkich Ewuń ge lii); partii ewangelistów towarzyszą gamby, bardzo obrazowy język muz.:

symbol krzyża uzyskany dzięki ruchowi melodii krzyżykowym akcydcncjom (rys. B). Cantiones sacrae, 1625, op. 4,40 czterogłosowych motetów tac., bc. dodane na życzenie wydawcy; Putlmen Davids. 1628, wznowione 1661, op. 5, przekład teologa BECKERA, Lipsk (Bekkmcher Psałur), nim), wiersze, 158 utworów 4-głosowych, wśród nich 12 dawnych melodii (dla gminy). Droga podróż wł. otwiera nowy okres twórczości, naznaczony stylem concertuio i użyciem b.c.:

Svmpliontae .uirrtir I, Wenecja 1629, on. 6,1-3-głosowc motety luc.; nowością są parne instrumentalne w małych, zmiennych obsadach (% 352, rys. A). Za pomocą Instrumentów charaktery-zowanc są postacie 1 sytuacje, np, skarga Dawi-du po śmierci Absaloma, z 4 puzonami.

Musikallsdte Exequien, 1636, op 7, niem. msaa żałobna dla księcia HEINRICHA PGSTHUMU-SA VON REUSSA (wyboru tekstów dokonał Schulz oraz dworski kaznodzieja). Trzy części:

I Conoerta Sentencje biblijne, leksiy pieśniowa (tzw. krótka msza niem.), intonacje liturgiczne, później nltemncja solistów i choru (ęappęłbr. rys. A). II Motclle oparty na scnicnęp homilii pogrzebowej, dwochorowy, inwokację „Hen!" Schlłtz opracowuje w postaci długiej nuty i pauzy, inwokację tę powtarza sopran (intensyfikacja), następny punkt ciężkości przypada na „dich“. które zostaje wielokrotnie powtórzone i wzmocnione; co prowadzi do kulminacji, słowa „ich” (ja— ten, który wola) i „dich” (ciebie - Pana) rozbrzmiewają w niej równocześnie (stają się jednością, rys. A). Iłl Cantlcum Sime-

onis. koncertujący, na piędogłosowy chór cap-pella (symbolizujący ziemskich przyjaciół zmarłego) oraz trzygłosowe córa fawrito, „w którym wedle zamysłu autora objaśniona jest radość wyzwolonych z ciała dusz w niebie, pośród wspólnoty niebiańskich duchów i świętych aniołów"; podwojenie chóru i jego osobne ustawienie w pomieszczeniu „w niemałym stopniu zwiększyłyby efekt dzida" (z przedmowy). Kleine geistłiche Konzertc I iU, 1636,1639. op. 8 i 9, na jedęn-ipięć głosów, z hxx, utwory od motetowych po swobodną koncertujące i monodycz-nc (& 330).

Diesieben WbrteJesua/n Kreutz (7słów Chrystusa na krzyżu), 1645, w typie oratoryjnym, partię ewangelisty wykonują sopran, alt i tenor, jedno-i wielogłosowa z b.c. Partii Chrystusa towarzyszą dwa instr. (viole. puzony, komety?). Symphoniae sacrae łlilll, 1647,1650, OfL lOi 12. niem., 3-5-głosowe i 5-8-głosowe koncerty z instr. Instr. współgrają z glosami wołu jak w dawnym stylu, wymieniają się z nimi (nowość: imitacja, rys. C, początek) lub mają autonomiczną §truk-turę (nowość: usamodzielnienie instr., zob. takty 3-5; rozwinięcie bc. -rys. C- wprowadził kom

pozytor).

Gelsłikhe Owrmmik. 1648.op.ll. 5-7-głosowe, niem. motety do tekstów biblijnych, komponwa-ne od 1615, stąd różne style („najpiękniejszy zbiór motetów XVII w.". SP1TTA). Wetimachwiisiorie (Historia bożonaroebrnkrwu) 1664 (s. 332): Ruje wg św. Łk, J ii Mt (do 1666; s 134).

SCHUTZ skomponował też m.in. 6 niem. madrygałów (1620-1630, teksty OPITZA) i niem. operę Dafne (s. 321. zachował się tekst).

Wyd. zbiorowe, pod red- PH. SPITTY. 16 L. Lipsk 1885-1894. Nowe wy danie zbiorowe, Imcntaiio-nałc Hetnrich-Sdłutz-GeseUschoR, Kassel 1955 i n.; Stuttgarter Scftdiz-Ausgfibe, 1971 in. Katalog dtki (SWV\ W. B1TTINGERA. Kassel 1960.