Atlas muzyki8

Barok / Monleverdi 337

, i \l PIO MONTHVERDI. ochrzczony 15 V |'«.? * Cremonie, on. 29 X! IM3 w Weneęji.

A INGEliNERIEGO (kupclmi-ęm katedry w Cremonie); od 1590jako śpiewak i «>oln» przebywał w Mantui na dworze V. GONZACI.w 1599 patlubil śpiewaczkę CLAUDII; CArrANEO(*m. 1507). w 1601 został ka-n-ri^trretn dworu CiONZAOÓW; w 1613. jako ngtaidacjccniony muzyk swej epoki, został nut-om> itttempeSa Bazyliki San Marco w Wenecji. Mootewral przyczynił się do muz.-hist. przełomu iynuir.we ok. 1600. Punktem wyjścia i stuki p>ku»>i jego twórczości była dawna polifonia konlrapunktyezna {stylpalestr/runeskl). Monte-tmll nazywa! ten styl prinutpratica (przedmowa jbV księgi madrygałów) i przeciwstawiał mu no-tnemny ttył komponowania - seconda pratica, ayB stył koncertujący z wykorzystaniem jedne-gdiubwreęcj głosów* (solowych) i h.c. Styl ten do-pmretal pewną swobodę kontrapunktyczną. sprzyjając clwjrćsjł uczuć i dźwiękowemu malarstwu (dysonanse, rytmika; stąd atak ARTUSIE-GOI. ale przede wszystkim ukazywał ekspresję tclstu nowa muzyka uwzględnia postać tekstu ufcfclamaęja zgodna z rytmem tekstu), obrazy i symbole (oddawane za pomocą figur, s. 3(14), treść tekstu (jego sens i uczucia). Tak »j(C (poetycki) tekst determinuje muzykę, a ona gouwzniośln: -Uorutionc sta pndrona dcli" ar-moniaenon sersa” (Mowa niechaj będzie panią muzyki; a nie jej sługą; Monteyerdi).

W odróżnieniu od dawnego obiektywnego stylu chóralnego, nowy solistyczny styl koncertujący jol subiektywny humanizacji muzyki w epoce renesansu (muzyku wok.. chór) nadszedł czas osobutg ekspresji (monodia, cmeertu).

B woźny w twórczości Montevcrdiego jest madrygał (8 ksiąg); początkowo klasyczny. 5-gloMwy, w ton trap unktycznej fakturze a cappel-Ll począwszy od V księgi - koncertujący, z b.c. W operze Monteverdi wynajduje rozmaite możliwości przedstawiania afektów środkami wo-tsinymi i instrumentalnymi. Komponuje w xti-Ir rappreStmtatiro (przedstawiającym) oraz roz-wja wzburzone stile concltato.

Nowością jest II combatttmento dl Tancredi r Garbują, rodzaj scenicznego oratorium (Wenecja 1624), z tekstem zaczerpniętym z Jerozolimy wyznohmej TASS A. Opowiada ono o miłości chrześcijańskiego rycerza Tankrcda do poganki Kloryndy. Podczas nocnej potyczki kmkred walczy z przebraną za mężczyznę Kloryiulą. którą śmiertelnie rani, ale przed ameicią zdąża ją ochrzcić.

W kompozycji pojawia się wicie figur malarstwa liżwąkówego. jak iremoln (wzburzenie, energiczny ruch. walka), ptzzicato (uderzenia, podskoki. taniec hełmów w walce), trorto deI caval-ś.(rytmkluau koniu, długa krótka długa -krótka), Dominuje czysto muzyczna fantazja. npi po prostej narracji (rtUe narrarivn) Tesla (opowia-dsjącegoi w scenie śmierci Kloryndy pojawia-Hi-anwiK, zamierające dźwięki, którym towarzyszy anielski chór smyczków (viol; rys. B).

W muzyce kościelnej MONTEVERDI stopuje równocześnie styl dawny i nowy. dając niekiedy możliwość wyboru (a. 326. ryk B). W Ve»pro delto Beata Hrrgine (Nieszporach maryjnych. 1610) obok opracowań psalmów w dawnym etylu (faktura chóralna nip. w nr 4. tys A) pojawiają się najnowocześniejsze koncerty solowe (nr 3. rys. A) oraz utwór instr. (nr 11, rozbudowana sonata ż-litanijnymi inwokacjami wokalnymi Sonetu Maria ora pro nobis). Taka samodzielna interpolacja instr. także należy do nowego stylu.

Na potrzeby ściśle liturg. wykonania, bez koncertów i instr. (na rys. A części zaznaczone literą L) Monteyerdi daje do dyspozycji drugi Magniflcat, z towarzyszenim organów (nr 13, ID. Nieszpory są skomponowane w taki sposób. że cw. mogą zostać wykonane bez instr.. ale z koncertami w nowym stylu (układ części oznaczony w tabeli literą B). Jest dyskusyjne, czy liturg. antyfbny wykonywano dłoniowa czy w ich miejsce pojawiały się nowe koncerty (.loco antiphonae), czy też obie formy występowały jednocześnie. Wraz z dawnym stylem chóralnym (psalmodia deklamowana na akordach. tzw.)hlsobordone) rozbrzmiewa fanfara domu GONZAGÓW, która rozpoczyna także Orfeusza (rys. A. 1. zob. s. 354. tu transpozycja do D-dur).

W Wenecji Montcverdi tworzy też dzieła świeckie - madrygały, balety, opery i in. Większość zaginęła.

Do późnych dzid należą 3 wielkie opery pisane dla Wenecji, które ukazują najwyższy kunszt Montc-yerdiego w zakresie muzycznej charakterystyki postaci i zdarzeń (zob. s. 311).

Dzieła (wybór):

Sacrae canttunculae. 1582.3-gtosowe. tac.; \todri-galt spirituali. 1583. 4-głosowe, wł.; Canzmu-tre a tre voci, 1584; wszystkie powstały w Cremonie 8 ksiąg madrygałów: Cremona I. 1587; II. 1590; Mantua - III. 1592; IV. 1603: V. 1605, S-głosowu; później nowy styl (zob. wyżej): 6 ostatnich madrygałów z b.c., ostatni 9-głosowy z instr. (sinfonia); Wenecja VI księga. 1614: VII. 1619 Conceno. l-6-glosowez b.c.: VIII, 1638. Madrigaliguerre-rl et arnorosi (z Combat linienia): Scherzi musicali. 1607,3-gtosowe z instr. i be.; Orfeusz. 1607, wydanie libretta 1607, partytury - 1609 (zob s. 308 i n.); VArianna. 1608. zachowany tylko Lament (s. 1 lO) juko madrygał (s. 122) i lament Marii (w Se/ya morale, zob. niżej).

Balio delle ingrate. 1608, wyd. w VIII księdzema-drygułów 1638. w genere rappresettarii w (zob. s. 311); msza In Ula rivi(pfln*(6-7-gtosowu) opartuoa motecie Gom berta i Nieszpory maryjne. 1610: Tirsl e CJort. balet, Miinlua 1616 (wyd- w VII księdze madrygałów): //combattinwnto di Titmmr-die Clorinda. Wfenecja 1624. wyd. u VIII księdze madrygałów 163S: Se/va ntontic e ypirituaie. 1640. zbiór utworów rei., wśród nich msza (s 326. rys.

B): 3 ostatnie opery. 1639-1642 (s. 31IV Wyd. zbiorowe, pod red. G. FI MAL.IPIERA.

16 t., A solo 1926.1942. rcctljyja Wiedeń 1966- 1968 (z suplementem, tom I Tl.