Atlas muzyki8

*&*/“«“**» orkiestrowa IV / symfonia programowa, poemat symfenicmy l 497

._łMBrlBWr₄ zyskała w XIX w. szczcgól-elementami poza-‘,nvTni. prt«k? wszystkim poezją, było "ScłMoahmlepoki ceniącej litenitw^JtE 'Afobfe wzenoromantyang fantastyka ET. •HOFFMANNA. plastyczna kolorystyka _wrBERA co* Schubertowskic doświadczanie h-„b (GOETHEGO) wskazywały na rejony po-jUńc&io bądź rozwijały przesłanie kompozy-’ : tó*wiiający ok. 1830 romantyzm francuski ^s»dobkniej*doinagał się od muzyki calośdo-teco przeżywania, a także zmysłowości. Półbuty gatunki symfonii programowe) (BER-LlOZ) i poematu symfonicznego (LISZT). Jed-flikie muzyczna jakość dzieła nie zależy oczywi-śKod programu czy pozamuzycznej treści (co itwzy również często opery i pieśni), lecz jedy-ar od muzyki, jej duchowej treści i formy arty-

iKznq (tok&437).

HECTOR BERLIOZ. ur. U XII 1803 w U (ote-Samt-Andre (fafcre). zm.8m 1869 w Pa-Oró,syn lekarza, po sttKliach medycznych od IS24 uczeń LESUEUR A i RE1CHY wPary-m, w 1830 laureat Nagrody Rzymski^} za kantatę Ui mort de Sordunapale, pracował w Kon-jematonum nie jako profesor, lecz bibliotc-to(od 1839); pisarz i krytyk; podróże po *“«!> (1842-1843). Auslrii. Rośj, UW5-1847) z własnymi dziełami; podręcznik omnd trafić d'instnancntation (1844). wniozswym ekspresyjnym językiem orkiestro-jjjanwyra wpływ na muzyczny romantyzm we Jego mu^czna fantazja, inspirowana

i wnocmona programowóścią, rozsadziła kla-s)cznij symfonikę.

Mogb Symfonii fantastycznej...Epizod z życia Si ?Ll⁴ t*⁸³⁰) ilustruje program, czyli ąoome prażycie kompozytora- miłość do ang. SgB&KHBT SMITHSON. odwróci foh Julu i Ofelu w szekspirowskiej trupie; Smith* gf. 1827 przebywała w Paryżu (od 1833 przez Krotki czas była zoną Berlioza). „Sama ukocha-JjfSjjesiędla niego [artysty] melodią, zarazem którą wszędzie napotyka, wszędzie $Iy-“T (przedmowa). Tak więc idće ftte powraca wciąż jako motyw przypominający. Ma ona kształt namiętnie ruchliwy, asymetryczny rytmicznie i melodycznie, romantycznie piękny.

8 pochodzi, nawiasem mówiąc, z wcześniejszej kantaty (& 148 i a.).

Narracja Berlioza jest quasi*rea!rstyczna. gdy npv.cz. III. Wśród pól, ilustruje burzęzuży-ckm 4 kotłów; w wyśnionej scenie egzekucji w cz. IV idće fixe pojawia się po raz ostatni słodka i namiętna, zanim zabrani w fortissl-m* cios topora, a głowa

S. tjfinatowym    aj

równic.

W drugiej wersji (prawyk. 1832) Berłioz nieco zmienił program (morfina w cz. 1 zamiast snu | w Cz. Iv) i jako ciąg dalszy dodał monodram | Lćlb. albo powrót do życia.

Znamienna jest postawa Berlioza muzyka wo-| bec pozycji muzyki (absolutnej), stojącej ponad (pozamuzycznym) programem. Ten ostatni może być nawet odrzucony, ponieważ ^sama symfonia prawdopodobnie [taką nadzieję ma autor) okaże się interesująca muzycznie, niezależnie od wszelkich dramatycznych intencji" (przedmowa). Inne symfonie programowe Berlioza: Harold w Italii, z solowąpartią altówki dla PAGANINIEGO, utwór, w którym program współ^a z formą muzy ki absolutnej (1834, rys. B); Romeo i Julia. z solistami i chórami (I839k Wielka symfonia ża-JoAna i/gwp&fa na wielką orkiestrę i chór z okazji poświęcenia kolumny zwycięstwa (1840). Ber-1k>z skomponował też 3 opery (s. 449). 2oratoria (s. 459). 8 uwertur; kantaty. Te Deum, msze. Re-quiem, utwory chóralne, pieśni i in.

LISZT (s. 481), jako skłonny do eksperymemo-i wania kapelmistrz w Weimarze, rozwinął z uwertury nowy, jednoczęściowy gatunek -poemat symfoniczny, składający się z dźwiękowych obrazów, których program jest w różnym | stopniu określony, od ogólnego charakteru sugerowanego tytułem po dokładną fabułę Tematyka pochodzi z utworów literackich (dramaty, wiersze), obrazów oraz własnych prażyć. Nic da się określić, jak dalece tekst lub treść wpływa na szczegóły konstrukcji muzycznej formy. wszystkie poematy symfoniczne mają swobodną, fantazyjną budowę. Niekiedy teksty dodawano do nich postfactum.j ak w wypadku Preludiów Liszta.

Wiersz LAMARTINE*A Les Prefudes ukazuje epizody z żyda człowieka rozumiane juko preludia do śmierci. Liszt poprzedził tym wierszem swą uwertuiędo Lestfuutre ćkmenLs (kompozycja na chór męski do wierszy AUTRA-NA) z 1848. później przerobił ją na poemat symf. Tematyka tetotudąjcsię w tym wypadku odnieść do muzyki: uroczysty pocz. (takt I). czułość i entuzjazm pierwszej miłości (takt 47|, liryzm więjskięj ieJyJJl (takt 200; rys C).

Liszt skomponował 13 poematów symfonicznych: Prehidia (1848. prawyk. »854£ Co n- górach (I848-I8Ś0). wg V HUGO; 7aav (1849); Skargo hoharera 0849-1850). rsymfotm rewolucyjnej z 1830; Protnereusz (18501 uwertura do orarnatu HERDERA Per Entfeueite Pwmetheur. Mazepa (1851), wg V HUGO; F*stkUtagei\8Sy)i    1853-18541; Hun#*-

rla (1854); Bitwa Ntm.*. (1857). inspirowana obrazem KAULBACHA; Utah (18571. wg SCHILLERA; Hamlet (1858); Od hdyski d» grobu (1881-1882).

Poza tym powstały 2 wiełooęśdowe symfonie programowy?: SnujoMa jaruUMska w trzech obrazach Charakterystycznych (1854-1857), * finałowym chórem (rys. C). Sjerdmao dantrUka (1855-1858. prawyk. 1857; & <180. rtn BI