Atlas muzyki
2

Teoria muzyki / system tonalny l: podstawowe założenia, interwały 85

aby mótd stad

"ntfoniuiji mu/>v/Bcj. wymag# »e eken |_ ' .,jk,«wanu Itowstąją pr/y tym. znlezmc '' kuhon i epoki, różne systemy dźwiękowe.

_{> NN}in. y\Mcm (onaln>. kttSry wywodzi się

*    ml>ku iyWfcicgó< dokonuje wyboru tonów

itiAC/mch    ł i nic uwzględnia sekwen-

_{vłl £}{^ndosv)cji. tfuntów i hałasów.

*vśaHl parametrów dźwięku: wysokości, czasu .nbaitu. «łv i barwy jedynie wysokość jest miarodajna dla Szeregowania dźwięków w systemie. ZoMOtie ma również charakter dźwięku (zob.

*    20k rwurnum jako podobieństwo oktawowe. Dla wsictnu dźwiękowego typowy jest podział «*tzwy na 12 półtonów (Europa). 22 śruti (Indie) ilp Wsfyafcie pozycje dźwięków są relatywne, nie okreśfegt absolutnych wysokości

Miwrail dźwiękowy nich. systemu tonalnego obgaige. odpowiednio do zakresu słyszalności. 7-goktan po 12 półtonów (skala materiałowa).

Dhitooika

Mimcane ważne są zależności dźwięków wzglę-(hanebic W systemie tonalnym nic wynikają trocie skali materiałowej, lecz z wyboru dźwię-tew wchodzących w jej skład skali użytkow ej.

¹ podstaw naszego systemu tonalnego leży

*    l*n*szym rzędzie heptatoniczna (siedmio-•ogoowa) gama. złożona /. 5 kroków całotono-

^ aliLP! u ^0W^^ch*^klórc ^y ^tępują w odstę-p« dwóch lub trzech całych tonów. To specyficzne uszeregowanie stopni cało- i półtonowych nazywa siędiatoniką (gr., przez cale tony). >WKłn dźwięków głównych nosi nazwy liter alfabetu. od a do g, z literą h zamiast h\ zob. rys. A: matt kiawis/e i dolna pięciolinia, zaczynająca «ęodr. stopnie półtonowe znajdują się miedzy dźwiękami h-c i e-f.

stu pozycjom dźwięków w oktawie (rys. A. najwyższa linia z numerumi klawiszy).

Interwały to odległości między dźwiękami. Ich nazwę określa odstęp diatoniczny, np. od pierwszego do drugiego dźwięku - sekunda (tac. secun-Jus, drugi), zob. ry s. B. 1. kolumna; cyfry pochodzą z uszeregowania podstawowych dźwięków diatonicznych, na dole rys. A. a więc 1—2 = c-d. Interwały można jednak konstruować nic tylko od c. ale od każdego dźwięku: tl -e, e-f to także sekundy, choć różnią się rozmiarem: d-e składa się 7 dwóch półtonów {sekunda wielka), e-fz jednego półtonu (sekunda mata). Liczba półtonów pozwala więc na dokładniejsze określenie rozmiaru interwału. Wartość ta pojawia się w kolorowanych polach (rys B).

W ramach oktawy występują interwały: czyste: pryma, oktawa, kwinta, kwarta: małe i wielkie: sekunda, tercja, seksta. septy-ma. Interwały małe i wielkie różnią się o półton (sekunda mała i wielka - zob. wyżej, tercja mała: 3 półtony, tercja wielka: 4 półtony itp.. zob. rys B):

zw iększone i zmniejszone: powstają przez alienację chromatyczną jednego z dźwięków interwału, także czystego, np tercja zmniejszona c-eses złożona z dwóch półtonów, tercja zwiększona c-cis złożona z pięciu półtonów, kwinta zmniejszona c-ges / 6 półtonów tub 3 całych tonów (tryton) itp (rys. B). Interwały komplementarne dopełniają się do oktawy, np. tercja wielka/C-n* i mała seksta a' -f¹ tworzą oktawę /¹ -/* (rys. B). Powstają również przez przeniesienie o oktawę jednego z dźwięków tworzących interwal (przewroty interwalów).

Chromały ka

podziału 5 stopni cakHonowydi powstaje 5 konnych stopni. Są one zapisywane i nazywane za Pomocą sąsiednich dźwięków diatonicznych, które poprzedza się krzyżykiem (#) w celu pod-wyższenin i bemolem (t) w celu obniżenia dźwięku o pól tonu (rys. A. czarne klawisze i środkowa pięciolinia: zob. i 66). Następstwo kolejnych I - półtonów nazywa się skalą chromatyczną (gr. dirotiut. barwa).

Enharmonia

Prosta ulteracja w wypadku dźwięków e-f i h-c nic daje (w systemie temperowanym) żadnych nowych stopni: cis = f. fes — e, his = c, ces ³ h. Podwójna alteracjn przez poprzedzenie nuty podwójnym krzyżykiem (X) lub podwójnym bemolem (U») prowadzi do podwyższenia lub obniżenia o dwa półtony, kcz również w tym P^> * padku nie powstają nowe stopmc. cMs - </. <tow = ews * ditp. (rys. A. górna pięciplmiu). td^wiacznoŁ ilHciowiińych stopni nazywa się ^wmotiUł Dzięki cnharraonicznc) równoważ-

gSfr SS35SS-A. *■*»*

Interwały większe od oktawy noszą nazwy: nona (oktawa + sekunda), decyma (oktawa ♦ tercja). undccyma (oktawa + kwarta), duodecyma (oktawa ł kwinta). Po sprowadzeniu do jednej oktawy zachowują one wartość interwałów prostych. Dźwięki interwału mogą brzmieć symultanicznie (interwały harmoniczne) lub sukcesywnie (interwały melodyczne), w tym drugim przypadku mogą być wznoszące lub opadające.

Konsonanse i dysonanse

Oprócz prostego pomiaru odległości między^ dwoma dźwiękami można dokonać również ich oceny jakościowy. Kieruje się ona zmienną historycznie zasadą konsonansowości. Od czasów kontrapunktu klasycznego (XVI w.) u/iuije się za konsonanse: prymę, oktawy, kwintę, kwartę z dźwiękiem głwnym na górze wszystkie tercje i seksiy.

dysonanse: wszystkie sekundy i scptyiny. interwały zmniejszone i zwiększone (szczególnie irYton, nazywany ..diaholus in muvcj t uk również kwartę z dźwiękiem głównym na dole (rys B).

Konsonanse od/noc/uj4 się wysokim stopniem sioptiwoSci. wywołują wrażenie spokoju i odprężenia. cechą dysonansów jest ostrość i napięcie. dążące do rozwiązania na konsonansie..