Atlas muzyki
8

Teoria muzyki / harmonia l: trójdźwięki, kadencje 97

_(łł_. ramuje * wertykalnym roli^mu "ETTw mu/yce opartej na tomiUiosci Uur-

tek iw 1900).Jg podstawą

.Sckstu dodana do trójdźwięku (*Ł\te ajouićei jest tłystmansem chantkieryjjrezmm subdomi-. „nnichaoay na stopniu vu. jesł nanry: jej wprowadzenie nadaje każdemu m>j-trójozw ięn    „j-ymy) akordem dnmmunry dźwiękowi chara kler suKiominantowy (możliwe

|fcnxonym    ^ poawrotyj.

śę t dźwięku pttdsuvwovve&o 5t tercji i Kwinty. przedstawia «ę go te/ju-_kl» ;f»vcroc - teręj). Wtóre występują w 4 komoi--j.ł3ch tófś A):

iwjdźnłęk durowi: tercja wielka na dole. ma-ItMgóne:    .

in>jd/«ięk mułowy: tercja mała na dole. wielka aacńrte.

trojdJwłęk zmniejszony: <lwio malc tercje w ra-m.ich kwinty innńlejszonc); mrjdiwłęk /więks/nm: dwie wielkie tercje w ramach kwinty zwiększonej.

Dźwięki składowe trójdźwięku mogą być dowol-i\k jrinajanc oktanowo l współbrzmienia czterech. pjęe.u iuL dźwięków, w których skład wchodzi oójdńHęk. i okowom zdwojenie jego składników traktowane funkcjonalnie wciąż jako trój-dżwięk). mogą także rozbrzmiewać kolejno w stodach rozłożonych (łamanych), nic tracąc pny r>m swych właściwości funkcyjnych (rys. A). Poryje: najwyższy dźwięk trójdźwięku określa jego pozycję. W pozycji okrawy najwyżej znajduje się dźw ięk podstawowy, w pozycji tercji -tercja, w pozycji kwinty - kwinui (rys. A). Prrowy: dztnęki trójdźwięku zachowują swo » speqrf*2nąjakość prymy, tercji i kwinty tak-ic wtedy, gdy dokona się „przewrotu**, tzn. an*ni uszeregowanie składników trójdźwięku.

*5®®) dźw ięk określa przewrót (postać) o^ffiWłęku:

podsć ąsadnicya: pryma znajduje się nu dole: pwwszy Przewrót najniżej znajduje się tercja 2? P " Hi wreji - kwinto, u w odle-*”*«*> - PO-ma: z tego powodu pierwszy przewrót nazywany jest akordem sekstowym (WTOKiwsyrbyloby określenie: łeresekstowy); -d^pr^T^ najniżej znajduj se kwinta, nad mą wodleguysci kwarty - pryma, ą w odleglo-iaseksty - tercja; stąd drogi przewrót nazywa-akordem kwartsekslowym (rys. A), rokrewieństna irojd/M rękrm

każdym stopniu Skali durowej można zbudo-^e^ćtró^.w-iękganic#H‘fojfrńvv(rys. B); -trojdźwięki durowe (główne): na stopniach I. IV i V. Są pokrewne kwintowa Od czasów RA-MEAU (Traitćtfc rharmonie. 1722) są określa-Re nazwami funkcyjnymi tonika (T. stopień f). dominanta <D. stopień V) i subdoininuntu (S, siopici) IV); w późniejszych teoriach harmonii funkcyjnej (R.l EM ANN. ER Pf^r) używa Wę również nazw dominanta yórna (V) i tiomi-nanto dolno (IV);

tłóidźwięki molowe (poboczne): rm stopmncfi II. lii i VI- pozostają w pokrewieństwtercjowym

«    na 5(8® VII. *®

W skali molowej harmonicznej pojawiają się: iróid/więki molowe: na stopniu I i IV. tonika ("Tł i sUbdominania (°S); irójdźwięki durowe: nu stopniu V i VI, jako dominanta (D) i paralela sundominantyiSvt); Irójdźwięki zmniejszone: na stopniach II i VII; trójd/więk zwiększony: na stopniu 111.

W moli pojawiają się trudności z jednoznacznym przyporządkowaniem trójdźwiękom funkcji harmonicznych. Trójdźwięk zmniejszony na U stopniu może mieć enurukter subdominanto-wy (w przewrocie sekstowym) lub dominantowy (akord septymowy zmniejszony bez prymy, stanowiący część akordu dominantowego nonowe-go - bez prymy i tercji). Trójdźwięk na III stopniu jest zwiększony jedynie w moll harmonicznym. w naturalnym jest trójdźwiękiera durowym, pełniącym funkcję paraleli toniki (np. w tonacji a-moll jest to C-dur). na stopniu V .pojawia się w tym wypadku dominanta molowa (bez specyficznie dominantowego dźwięku prowadzącego, np. gir w tonacji a-moll), na stopniu VII zaś znajduje się jego durowa paralela. Pokrewieństwo kwint owe: trójdżwięki można także interpretować jako „komórki zarodkowe” skali diatonicznej:

Pierwszy trójdźwięk konstytuuje stopnie I. III i V. np. r-e-y. Wraz z Irójdźwiękiem kwinty górnej (dominantą) pojawiają się stopnic (V). VII i IX (=IT). a więc (g)~h-d. a z trójdźwiękiem kwinty dolnej (subdominantą) stopnie IV i VL i więc fi a. To sumo dotyczy moll (rys. B). Kadencje: tonika ma charakter zakończeniowy Następstwo D-T nazywa się kadencją autentyczną, S-T - plaga Iną. Zakończenie nu tonicc określa się mianem kadencji pełnej, na dominancie pólkadencją (kadencją zawieszoną), np. T-Dlub S-D.

Kadencje zwodnicze to wszystkie zwroty kadencyjne. w których zamiast spodziewanej końcowej tomki pojawia się inny akord, na ogól paralela toniki.

Kadencja doskonała składa się z następstwu T-S-D-T (w moll: ^eT-^cS-D-*T). Utwierdza ona charakter toniki jako centrum tonalnego: powstaje tu skierowane wstecznie napięcie między T i S (stosunek dominantowy) i przeciwne wobec niego napięcie między D i T.

S i T pojawiają się na mocnej części taktu (rys C, grupy dwu- lub czterocaktowe).

WielodiwiękŁ Gdy złoży się ponad sobą 3 tercje, powstaje akord .•wprymowy. pr/y 4 terciaeh omowy. Tworzy się je na każdym stopniu skali Dominanta seplymowu jest trójilźwiyfcieni na V stopniu z nudą septyntą (f>^r), a więc w tonącą C-dur    Septymadominanty jaki* U\*ot*ms

cłwmkurystyeMy rozwiązuje sięnu tercję roiiflii. Prawnity dominanty sejnymowej noszą nazwy wynikające z ich struktury inCęrwatowęj (fy& D).