Atlas muzyki4

teoria muzyki / forma III: formy muzyczne 109

Kv*y wwowmc w modele abstrahujące od leli tkumi jesi próba ujęcia zależności ■uuUuralnvv1i • architektonicznych u n»/nych

Jflyiuch.    __. . -

się więc o formach wokalnych i insiru-imfhprfi 1 objada) o homofonicznych i p«li-(muctimh tub kaoirapunkf>cznych (faktura).

.. l^inmrh i plastycznych lub szeregowych , mł«njo»nvh (zależności), także o formach pkśikw>vh(lbrma s/cregująca) itp Klasyfika-o* te często ńę krzyżują: ługu może być wokal-tu lub instrumentalna, w homofonicznej forów sonatowej mogą występować odcinki po-hfonic/nc itp.

harmi i gatunek to pojęcia, których znaczenia apto się zazębiają. Sonata jest np. gatunkiem i/urazem typową formą instrumentalną. Symfonia natomiast jest pojęciem czysto gatunkowym: jg«ó*a4r stanowi orkiestra, a formę - sonata (na-ytęprtwo i struktura części). Tak więc definicję gatunku wyznacza na ogól kilka punktów odniesienia: obsada (kwartet smyczkowy, symfonia), tekst i religijne oratorium, świecka opera), funkcja (preludium, taniec, serenada), miejsce wykonania (sonata kościelna i kameralna), faktura (toccata, foga) i m

Większość form zostanie omówiona w części poświęconej gatunkom muz. (Gatunki i formy, s 110 i n.l, Niektóre formy charakteryzuje jednak tak wielki stopień ogólności, że należy przed-wńć je w ujęciu modelowym:

Szeregowanie oznacza albo ciągle powtarzanie podobnych odcinków z różnymi zmianami (cykl •iriacyjm), nlbo postępujące dodawanie nowych odcinków (następstwa odcinków w tańcach). Do form szeregowych należą typy pieśniowe.    ^    ^r

Fwim pieśniowe składają się z 2-3 części w tóż-n>thzestawieniach. Termin został wprowadzony* 1839 przez A. B. MARXA. Odnosi się nie tylko do pieśni, lecz do wszystkich /.bud owa* nych w ten sposób form wokalnych i instrumentalnych:

-dwuczęściowa forma pieśni (ab): każda część jest powtarzana: początki i zakończenia części mają zwykle podobną budowę (rys. A); trzyczęściowa forma pieśni (oba): powstaje przez powtórzenie pierwszej części po kontrastującej drugiej, zwanej też częścią środkową; symetrycznie zbudowana forma zamyka w sobie dramatyczne przebiegi i jest stosowna szczególnie W wolnych częściach (sonaty, koncertu itp.); część pierwsza często podlega repetycji. podobnie jak druga wraz z trzecią, przez co powstaje forma dwudzielna (spotykanu w suicie i konacie); gdy trzy części są dodatkowo podzielone wewnętrznie, powshiją łożone Iwntypjj-te. juk rondo lukowe (rys. BI lub mcmiu |¹    </ob. s 142); formy. w których ęzęsc po-

kSSr^nv«ar». się .po ^odkowyd. nc^ również nuzwy form lukowych (LORENZ. I 1924).

forma bar (nicm. Bar form, aah) składa się z dwóch strof - Sloilen (aa) i odcinka Abgesang

(by, występowała w różnych kombinacjach.

jak odwrócona (abh) i repry/owa {aaba) forma bar: forma ta stanowiła podstawę średniow. siroficznej liryki minnesungerów i nićister-sangerów (zob. s. 192 i n.).

Formy rondowe. Rondo instrumentalne rozwinęło się w XVII w. i zc średniow. wokalnym ton-dcau (zob. a. 192) łączy jc tylko struktura refrenowa. Jest złożoną formą pieśniową w typie łukowym.

Rondo łańcuchowe (rondo włoskie): ciąg ritorne-H z włączonymi pomiędzy nie epizodami Ritor-nHc są jednakowe i pozostają w tej samej łub blisko spokrewnionej tonacji. Epizody modulują. W koncercie BACHA (rys- B) orkiestrowy rńomd powraca pięciokrotnie, zawsze w to-naęji toniki E-dur. Epizody solowe przynoszą zmiany trybu dur/mol! w następstwie dominanty, subdominanty, paraleli toniki i paraleli dominanty. Wszystkie części mają jednakową długość (16 taktów), ostatni epizod solowy, będący kulminacją, jest podwojony. Choć uszeregowanie części jest proste, to jednak ich tematyka wyróżnia się ku nsztownością: pierwszy epizod solowy przynosi q uasi -odwrócenie czołowego motywu ritomclu. który następnie jest rozwijany progrcsyjnic (zob. przykład nutowy).

Rondo lukowe (rondo francuskie): dwie części skrajne ujmują skontrastowaną część środkową (rys. B). która może dzielić się na niniejsze odcinki, np. menuet z triem (zob. wyżej). Rondo sonatowe jest kombinacją ronda i formy sonatowej, pojawia się przede wszystkim w zakończeniach klasycznych form cyklicznych: sonaty, symfonii, koncertu, kwartetu itp. Wpływ formy sonatowej (allegra sonatowego) przejawia się w tym, że część b pełni funkcję tematu pobocznego (w rondzie sonatowym bez repetycji), środkowa część c ma charakter prze-tworzeniowy, odznacza się różnorodnością harmoniczną i zastosowaniem pracy tematycznej, w zakończeniu zaś część h - ..temat poboczny" - powraca w transpozycji do tonacji toniki. Często dalej pojawiu się kadencja, po której następuje, tak juk w formie sonatowej, coda (zob. schemat. ryv B>

Przykład ronda sonatowego z koncertu MOZARTA (rys. B: schematy wiążą się /e sobą) ukazuje, w jak niewielkim stopniu stereotypy formalne odpowiadają bogactwu żywego dzieła muzycznego, z jego szeroko zakrojoną strukturą zdarzeń melodycznych, harmonicznych i wykonawczych.

W XIX w. rondo zyskuje funtuzyjne rozszerzenia i objawia się w wielu nowych odmianach mp. R. STRAUSS. DyISowiztirzaf).