Atlas muzyki
6

Teoria muzyki / kontrapunkt I: podstawy 93

trupunktu gwarantuje warsztutową poprawność kompozycji- Za następstwa żłe brzmiące, i dlatego zakazane (rys. E). uznaje się: jawne równoległości unłsonowe, kwintowo i oktawowe: szkodzą one samodzielności głosów (zdwajanie dźwięków) i zrównoważeniu kompozycji;

-    równoległości ukryte, tzn. następstwa interwałów niedoskonałych i doskonałych, osiągane w ruchu prostym, niedobre z tych samych względów;

przeciwrównoleglości. tzn. skoki z unisonu na oktawę i odwrotnie;

-    dalekie skoki w tym samym kierunku, szczególnie w wypadku, gdy jeden z głosów przekracza pozycję wyjściową drugiego;

-    skoki o interwały zwiększone i zmniejszone wy -magają specjalnego uzasadnienia, podobnie jak zmiany chromatyczne w obrębie jednego głosu lub względem drugiego (tzw. brzmienia ukośne).

Reguły kontrapunktu są systematyzowane w podręcznikach, począwszy od prostej faktury dwugłosowej, stopniowo po układy bardziej skomplikowane. Ćwiczenia polegają nu ułożeniu głosu dopełniającego (kontrapunkt) do zadanego (ctmtusfirmm). Klasyczny podręcznik Gradus ud Parnassuni FUXA (1725) rozróżnia (rys.FJ:

1.    cafe nuty przeciw całym nutom (1:1), dopuszczalne są jedynie konsonanse;

2.    pótnuty przeciw całym nutom (2:1). arsis (mocna część taktu) jest kansonująca, thestx(daba część taktu) może być dysonująca przejściowo. tzn. głos konlrapimklujący musi osiągnąć d> -sonans ruchem sekundowym i opuścić go sc* kundowo w tym samym kierunku:

3.    ćwierćnuty przeciw całej nucie (4:11. podobnie jak reguła 2, przy czym anis wypada na pierwszą i trzecią miarę taktu, dtesis na drugą i czwartą; trzecia ćwierćnuia może być także dysonansem przepciomm. o ikr druga i czwarta są konsonansami: skok z konsonansu na konsonans jest zawsze możliwy. skok / dysonansu pozostaje możHwy jedynie sv ramach tzw. camWoiy;

4. synkopy. na anis pojawia się dysonans pr/ynotowany przez legowanie nut. klon mzmą/u-je się na kolejną thesis ruchem sekundowym w dół:

sepiyma jest dy»onun»cin jako *!<•« tęk o* nv, dlatego rvmńi/uje się na eblę

-    M'kundd jest dysonansem jako dźwięk ny. dlatego rozwiązuje się na tercję, kwarta Jest dysonansem piko «Jzw *ęk tono lub dihr. zależnie od pocncp. dlatego może mę rozwiązać na tenaę lub ku mie-'

5. róine nartoid. phrniy ruch melodii. iliołmici itt wtoad niemal wyłącznic w kadencjach juko iuU>vypaeja (wyprzedzenie rv*I4mdu • oraz jako miły zomirnnr

„J matma contra punc tum. nuta

*!L kownów*^5,    . ,    -

cJTirw** wcitykalfem. powstaje bomofo-

%W ;róviiidglosowbSĆ) o gtorach róteno-_ua:nwh rytmicznie: wiodący glos (górny) /jkoi&wvnu głosami towarzyszącymi.

(idy Faktura charakteryzuje się bardziej hory-amwlniczorwmowaną lineamością, powstaje poEfonia tur., wieloglosowość). w której glo-jj¹ §1 jttffh Htziclnff melodycznie i rytmicznie

(iys.A).

kontrapunktu zyskały optymalną po* ^x ft klas>cznej poliTonii wokalnej XVI w. (LAS-saPALKTRINA).

(3»r klasyczną normą jest faktura caterogłoso-43,odpo*iadąjąca glosom wokalnym (chór). Dawniej stosowano zapis z użyciem kluczy C(sopran, alt. tenor) oraz kluczy basowych, tak bv nie wprowadzać linii dodanych. Nowa notacja: klucz wiolinowy (sopran, alt), trans-ponujacy o oktawę klucz wiolinowy (tenor) waz klua basowy (zob. & 66. rys. B). Rejestr W S| K¹® poniżej sopranu, basu - kwin-MTO !^enoru- Głosy' żeńskie (chłopięce) , (męsberoznią się o oktawę (rys. B).

)****• ?^oa?żn»a się konsonanse (łac.. współ-temteniu. brzmienia dobre) oraz dysonanse (łac., finniiema pmciwmwne, źle)*

Łomowme doskonale, o wysokiej stopliwo-ptyma. oktawa i kwinta (zob. s. 8S)* ^Hwnse niedoskonale, o przyjemnym

snT^ci™ ^W‘^Wie,kit'⁽⁺⁾teK>^ej§g

o osirym charakterze brzmienia: SI^seku.^nda- s^Piyma oraz wszystkie i..-zwęszone i zmniejszone (rys. C). Kucb^osow: reguły kontrapunktu decydują o «    się głosów. Dla par głosów

isimej«| 3 możliwości (rys D): nich prosty: oba głosy wznoszą się lub opada-Jjrocn w tym samym kierunku może ogram-C2*C samodżieliwśc głosów; szczególnym przypadkiem jest ruch równoległy (dopuszczalny jedynie w tercjach i sckstach); roch boczny: jeden głos jest zatrzymany, drugi wznosi się lub opada:

- ruch przeciwny: podkreśla sumodzielność głosów i sprzyja horyzontalnemu zrównowużeniu ruchu.

Reguły następst w. Reguły kontrapunktu dążą do lego, by w faktur/o wielogłosowej panowała bar-

j_enaturaliHc k«zUy    |^_vidU^nego umysłu

rry w R ^wnole^łości kwbuow* spotyka

^rełJU' ^kOM*

się także u