Atlas muzyki9

Średniowiecze / wieloglosowoić / Ars untiqua II: gatunki, teoria 209

\<m%nirtoKłoMma faktura pieśniowa. WXIII w. nadal komponuje się wielogłosowe pieśni (eon-ductiR zob. wyżej). W conductus melodia głów -iu znajduje się w glosie dolnym. W owym czasie W*«ają si? jednak również takie typy pieśni, * których melodia główna, wyzwolona z pożyci tenorowej. staje się głosem środkowym lub górnym (jemu akompaniują pozostałe glosy). Zmiana^,a była pierwszym krokiem ku nowo--Worze pieśniowej charakterystycznej

w %tvlu Pwm« de Cnicc i i.’»nw viii w. motet wkracza w nowe stadłu. itpcOTnt.'wanc twórczością PETRUSA SfiCRUCE (ok. 1300): w triplumpojawilijąsię _oui> drobniejsze i bardziej zróżnicowane ryt-itiiótefn

KxJń*l brr\'to: od 3 seniihrem aż do dziewięciu mniejszych wartości, wciąż jeszcze zwanych se-mikwts. które jednak w rzeczywistości należą pii do obszaru minimae epoki Ars nov». Czas mvunu semibrews jest bardzo różny: przy dwóch $cmibrcvc* następuje altcracja drugiej. przy trzech i więcej stosowane są równomierne po-,fzi;ily, a wice trióte. kwartole, kwintole itp (rys, A). Grupy sśmibreyęs są rozdzielane kropkami («ihi2IO. rys I). Ponieważ każdej z tych szybkich nut wiąz odpowiada jedna sylaba, tempo biweś w porównaniu l czasami I R AN KON A Z KOLONII musiało ulec zwolnieniu. Struktura kompozycji komplikuje się coraz bardziej.

Przykładem mogą być trzygfosowc rondcau* Umera ADAMA DELA HALLER 192,rys. u)_%Głos główny, który w innych źródłach pó-jawm się jako jednogłosowa pieśń, tu znajduje •** w środku. Trzyglosowa faktura jest prosta, opcriye pełnymi współbrzmieniami z tercjami I setsiarni. teoretycznie uznawanymi za dyso-nansi W tym wypadku zostają one skompono-^w ™?*kie połączenia akordów seksto-'Dor(zbliżonych do późniejszego fauxbourdo~ ^my Znaczące jest także zdobienie nut dźwiękami chromatycznymi, wynikającymi z linii melodycznej - musicajicta (chromatyka XIII w-rżoKs. 189),

Wędrujące refreny. Niektóre pieśni tniwerów sta-5 s| zapewne bardzo znane i popularne Ich melodie nic różniły się od melodii religijnych. Dzięki temu melodie owe, a szczególnie ich obiegowe refreny, często pojawinly się jako cytaty w świeckich i rei. motetach. Cytowane melodie mogły być pierwotnie religijne, np. mogły pochodzić z beztekstowych głosów górnych klauzul diskantowych z Magnus Mur epoki Notre Danie (źródła motetów). Z duplum klauzuli powstawała później jednogłosowi! pieśń. Istniały cztery sposoby użycia refrenu w motedę (g/ów-nfc _Nve f_r. trzygłosowym motecie podwójnym.

||i| ęytuł w gtosi« niololiu n,<l d«nym Iciio-

-^SycyiatwmpluinMdduiyniwwrein

-    pełny lub częściowy cytat w motetus, późnię) jako odpowiedź w tu plum lub odwrotnie,

-    dwudzielny cytat w motetus, stanowiący zarazem rumy dla innego materiału.

Rys. B ukazuje refren „cele m‘a s-amour do-rifce*,,." (obdarzyła mnie swą miłością ta, do której należy moje serce i ciuio) jako triplum ponad znanym tenorem In saeculum (zob. a 202) oruż jako motetus nad tenorem Ne (z Adjma me d<r-minc. część graduatu na d/jeń św. Szczepana Sr-denat! principcś). Prowadziło to do problemów rytmicznych i harmonicznych, które jednak zostały rozwiązane dzięki niewielkim zmianom refrenu.

Iłoąuctus. Już w epoce Notre Damę. ok. 1200. w głosach górnych organum występują pauzy stosowane przemiennie w taki sposób, że jeden głos pauzuje zawsze wtedy, gdy drugi śpiewa, i odwrotnie. Wymiana następuje na ocoł szybko na kolejmch dźwiękach, dlatego pojęcie hoęuena wywodzi się z fi; słowa „łyk”. Teoretycy objaśnia-ją hoąuetus jako dęcie głosu (tnatcalto rod. FRANCO Z KOLONII). Przy większej liczbie głosów hoquetus występuje zawsze tytko w dwóch, np. dwa głosy górne na rys. C nad równomiernym tenorem. Partie hoquetowe są wirtuozowskie i pełne wyrazu, dlatego umieszczano je w tekstowo i formalnie ważnych punktach kompozycji.

W Xm w. i później hoquetus przekształci! się z typu faktury w gatunek. W Kodeksie Bamherg znajdują się niclekstowanc. zapewne przeznaczone dla instrumentów, hoąuety nad tenorem In saeculum (ry& Czob.s. 212, rys B).

Kompozytorzy i teoretycy epoki Ars imtiąuu: JOHANNES DE GARLANDIA. ok 1190-1272, Paryż. De musica mctiwirabili /ka-sitio, ok-1240;

-    FRANCO Z KOLONII. Ancanhamemm* Mis, ok. 1280 (zob s. 211);

-    HIERONIM Z MORAW. 2. poi. XIII w. Paryż, stworzył obszerną kompilację różnych traktatów z własnymi uzupełnieniami; ANONIM IV (CS I), po 1272. Anglii). /V inensur/s et discanni',

-    ADAM DELA HALLE. ok. 1237 1287 lub 1306, sławny tniwer.

-    JEHANNOT DE LESCI RF.L zm. 1303. znany min. juko twórca pieśni;

-    PETRUS DE CRUCŁ 2. pot XIII w., po FRANCONIE Z KOLONII, kompozytor, zapewne nauczyciel JAKUBA Z LEODIUS1:

-    JOHANNES DE GROCIII O ok 1300. Paryż. De muska, bardzo nowoczesny traktat:

-    Walter odington. poc/. xivw., F>r-

shuni. Anglia. De spetulatione murkae.

-    JAKUB Z J.EODIUM |JACQUES DE LIEGE). ok. 1260-1330. Paryż i L**ł Sue-culum musinte w siedmiu księgach no^iiy 1321-1324/1325. obrona Arsantujiu.