Atlas muzyki2

^nkimec/c / wielogłoso* «>*ć / Ars n«m» I: system menzuralny, motet 215

, _v,,. ais om* obejmuje okres ok. 1320-1380. 2S“« jw„u fnmcusb. z centrum W Paryżu.

ssSBmm ** mm 91

,; •> nV VITRY r1322, zatytułowanego /Irj Z wWnłtjJOIłANNESDE MURI& ma-i astronom z Sorbony, przedstawił system mea/uralny Ars nowi w dnełe Homla artis Lmk 1321 Do sporu wołcol Ara nova wtą-JAKUB Z LEODIUM. dokonmąc ostatni syntez)¹ rak* spekulatywncj teoru muzyki średniowiecza w siedmiu obszernych księgach Spenbm musicac (1321-1324). W dziele tym i pasją. krez rzeczowo bronił Ars antiąua, Prac-mam. jakie dokonały się w Ars nova, były widoczne przede wszystkim w:

tuoteck (izoperiodyczność. izorytmin);' pieśni wielogłosowy (/melodią w głosie górnik

sjstemie mcuzurabiym:

- iKMaqimcii/uraliiej.

Orpmim iconductuszanikły. Przeważała muzyka świecka. Uwidoczniła się tu wewnętrana słabo* Kośdoła w XIV w. Papież JAN XXII wystąpił w Awinionie ż bullą Docia Sattcforum

(1324/1325) przeciw Arsnoyą (groźba kar kośrieł-lęchza wykonywanie nowej muzyki w świątyni).

System nraiznralny i notacja menzuralna rozwinęły dawny system FR ANCONA Z KOLONI I Ngmnigszą oficjalną jednostką była minima, która jednak już ok. 1320 została ponownie podzielona, jednak tylko na dwie. jeszcze nic na u^ wmiminimaft Muxima natomiast jest trójdzielna. Tfcrnamy system menzuralny obejmuje W'tęc4 pełne stopnie igradus); raaximodus: relacja maxima-longa;

®ote: relacja longabrevis;

" '""P® rebeja brevis-semibrevis; prołatw: relacja semihrevisminima.

Obok podziału ternamego pojawia się równoprawny (choc zwany „niedoskonałym” - hnper-feentm) binarny, w którym możliwy jest jeszcze PW)' RHidus: minima-semiminima. Ponieważ z zapisu nul nie wynika dwu- czy trójdzielność. typ podziału zaznacza się czerwonym kolorem lubspccjalnymi oznaczeniami meznuralnymi.

I, Czerwone nuty oznaczają mającą nastąpić zmianę menzury (taktu). Najwcześniejszym przykładem jest tenor motetu Gdrrił gullus-In mm fen PHILIPPEA DE VłTRY (wynalazca czerwonych mit?). Tenor składa się z dwóch odcinków o podobnej budowie rytmicznej z następstwami: czarne LBB, czerwone BBL, dwumiaiowa pauza, czerwone LJłłł. czarne BBL, traymiarowa pauza (rys. A). Dzięki im* perfekcji. ajteracji i zmianie taktu występują zróżnicowane wartości nutowe.

. Oznaczenia nicnzuralne odnoszą się do dłużmych odcinków, szczególnie do czierecli kom-

-IS =    SSSfaLr .»/-urmpus Imporfectum (B = 2 S) cum pmlatione wttlori (S = 3M), odpowiada metrum 6/8:

-    tempus imjwrfectum (B — 2S) Cum prolatione mi-nori{S = 2M). odpowiada metrum 2/4. Znakąmi są: kółko dla tempusperfectum, półkole dhi tempus onperfectwn. kropka dla prolatip malor. brak kropki dla prołatw minor (ryt C).

Kółko długo służyło do oznaczenia metrum trójdzielnego (jeszcze u BACHA), półkole (w formie C) jeszcze dziś odnosi się do taktu 4/4.

Motet, szczególnie fr. motet podwójny, jest głównym gatunkiem Ars nova. Jego treść odnosi się do miłości, polityki, spraw społecznych itp. Wprawdzie motet wciąż jeszcze jest adresowany dó znawców, jednak zarazem staje się formą sztuki publicznej. Szczególnym tego przykładem jest motet izorytmiczny, który przez 150 lat stanowił tradycyjny gatunek wykonywany podczas ważnych świąt. Głosy są mieszane, wokalno-instrumentalne:

-    tripłmn przeobraża się w amtus, wykonywany w rejestrze sopranowym przez głosy chłopięce lub wysokie męskie, drobne wartości rytmiczne (np. 9/8 na rys. D);

-    motetus, główny głos w rejestrze altowym, umiarkowanie ruchliwy;

-    tenor, instrumentalny głos wspierający w długich wartościach nutowych i wielkich taktach (długa menzura. np. 3 x 9/8. rys. D). Niekiedy dołączano podobnie ukształtowany contra-tenor.

Postać tenoru, dyminucja i augmentacja Tenor wciąż jeszcze jest mellzmatem chorałowym, opracowanym według pewnego modelu rytmicznego. Ow dość długi model określa się terminem talea (fr. laille, odcinek - w poetyce: schemat metryczny wiersza). Talea na rys. A mierzy 10 taktów i ulega trzykrotnemu powtórzeniu, na rys. D - 6 dużych taktów, powtarzanych czterokrotnie (AI-IV). Część druga na rys. D przynosi powtórzenie dźwięków tenoru (color). Zarazem skróceniu ulega menzura: z sześciu długich taktów powstają dwa (B 1—4). Skrócenie wartości nazywa się dyminucją, wydłużenie au-gmcntacją. Efekt ten uzyskuje aę za pomocą znaków mcnzuralnych. bez zmiany sposobu zapisu tenoru. Motety Ars nova mają z reguły częśćdyminucyjną (rys. O. druga część).

Izopcriodyka. Aby uporządkować takie glosy górne w sposób odpowiadający tenorowi. VI-TRY skoordynował ich budowę z odpowiednimi odcinkami tenoru. Cezury (pauzy) pojaw »ąją się zawsze w tych samych miejscach, np na rys.

D w tripłum A I. takt 6 = A II. takt 6 ud.; w motetu* BI. tuki 3 = B2. Wikt 6 iid.. możliwe *ą niewielkie odstępstwa, np pauza lub jej brak w motetus A1. takt 3 = AIL takt 3. Rxtoał na jednakowe okresy [izoperiodyka) nie .zależy od materiału mełodjeznego, a nrazadko i od tekstu - stanowi czysto muzyczny sposób kształtowania.