Atlas muzyki5

Średniowiecze / wielogtosowuść / trecento I (1330-1350) 221

,, wińśritfii na gruncie świeckiej sztuki pic-2 uSS&Mę XIV w; niezależna wielo-S&iyfel glos męski z iowarzysze* £ InMiumentalnym. Pojawiła się SI Ars novu. ksz przewyższała ją bogać-Sn mclodjcznym i przejrzystością harmoni-Si rócmtóa jednak lak kunsztowne, i ragonal-Ji konsmikcji i skomplikowanej rytmiki. \Vn:Iotdósowv pieśni trecenta powstawały z my-o arystokracji; do ok. 1350 w miustacli pn. Wioch, później szczególnie we Florencji. Wuż-mmi dworami pn. Kalii były:

\Wiolan signorieVISCONTlC| I (LUCCH1-NO i(JIOVANNI) oraz SFORZÓW;

Werona; rody DELLA SCALA (ALBERTO iMASTINOlł);

Mantua: GONZAGA;

Padwa: SCALIGHERI i CARRARI;

Modcna i Ferrara, ród D'ESTE.

Przedmiotem opracowań były przede wszystkim teksty PETRARKI (1304—1374). BOCCACCIA (1313 1375) i SACCH ETT1EGO (1335-1400).

(kona muzyki trecenta jest niepewna. Włochy w XUT/XIV w. przeżywają okres rozkwitu pieśni jednogłosowej (la udu). Nową muzykę wielogłosową wiązano więc z wpływami pn>w ansalski-mi. tnkże z fr. conductus. Nowsze teorie zakładają, że we Włoszech kultywowano w XIH w. wielogłosową muzykę rei., szczególnie w fakturze dwugłosowej, w której głos główny znajdował się na górze; twierdzi się. żc na kompozycie trecenta wpłynęła bogata praktyku iraprowiza-cyjna śpiewaków i instrumentalistów, mn'^neracji kompozytorów, z lat ok. 1330-1350, należą:

-    JACOPO DA BOLOGNA;

-    OIWANNl DA CASCIA (G, DA FfRRN-

^{w Mc}^iolanie i Weronie; ^F1^RENTIA. WNCENZO £A RIMINI, PIERO DI FIRENZE. GHE-RARDELLO DE FLORENTIA.

Gfownegatunki trecenta to: madrygał (zachowa-n>cn ok. 178), caccia (ok. 26) i bąllata (ok. 420. w pierwszej generacji niemal wyłącznie jednogłosowa).

Tematyką madrygału była pasterska idylla, miłość przedstawiana w sposób zawoalownny bądź dosadnie komiczny, także moralistyka i satyra (na temat nazwy zoh. s. 123). Forma poetycka madrygału obejmuje 2-3 strofy i ritornel (s. 122, rys. A). Strofy mają tę samą melodię, ritornel nową. Faktura jest 2-gło$owa (później również 3-głosowa) z głosem głównym na górze i jednakowym tekstem we wszystkich głosach, Tenor jako głos dolny jest komponowany i prowadzony swobodnie (nic w sposób uporządkowany. juk w muzyce fr.)- Oba głosy są bardzo

melodyjne, szczególnie w g osie gornym poja-u tają się długie melizmaty (kolonitupO. Ism«£

takie 3-ghsowc * kanoasm W głosuch górnych.

W mndrygale Angnel son biunchu GIOVAN-N1EGO DA FIRENZE (rys. A) tekst miłosny jest stylizowany rustykalnie (ukochana jako biała owieczka itp.). Punkty spoczynkowe znajdują się w zakończeniach zwrotek. Pierwsza zwrotka powtarza się (co powoduje odpowiednie przesunięcie kadencji). Każda zwrotka zaczyna się i kończy melizmatem podkreślającym dyspozycję tekstu. Schemat A zachowujący proporcje (I ram = I takt) wyraźnie pokazuje, że melizmaty zajmują więcej miejsca niż partie tekstu: przeważa „czysto" muzyka.

Madrygał lubuje się w malarstwie dźwiękowym: na słowie heldndo (becząc) pojawia się hoąuetus, który przy powtórzeniu zwrotki jesz-Cze się wydłuża.

Ritornel jest w stosunku do całego madrygału krótki (rys. s. 122).

Mimo przewagi konsonansów doskonałych -prymy, kwinty i oktawy - pojawiają się liczne tercje, ożywiające utwór swą miękkością i pełnią brzmienia. Na tym tk wyraźne stają się kadencje na oktawie (taktv 3-4.8-9) i kwincie (takt 8).

Caccia (wł.. polowanie), podobnie jak fr. chasse. traktuje o polowaniu oraz innych gwałtownych i obfitujących w okrzyki scenach. Później wykorzystywano również teksty miłosne i in.

Caccia ma z reguły dwa żywe. kanonicznie prowadzone tekslowane głosy górne (kanon w pry mie) oraz spokojny i niezależny głos instrumentalny. W niektórych utworach glos ten nie występuję, Caccitt jest na ogół dwuczęściowa: po dłuższej części pierwszej następuje krótki ritornel. Weaccii C/ionbrdchiossaiMAGISTRA PIERO (rys. B) odstęp kanonicznego wejściu głosów w części pierwszej jest znaczny (S taktów natomiast w ritornelu niewielki (I takt zoh przykł. nutowy). Rilornd może też wykorzystywać imitację swobodną.

W rytmice i notacji trecenta (rys. C) podstawową jednostką jest broń Z jej trójstopniowego po-działu (rfrrów) wynikają różne typy taktu:

- divisio prima dzieli brcvis na 2 łub 3 części („ćwierćnuty"). u więc na takt pui7>sty lub nieparzysty, traktowane równoprawnie. iliWśio secundn dzieli brcvis mi 4,6 lub 9c/ęsci („ósemki"), przy czym podział na «oc może mieć postać 2x3 {semirhi imperfet ta - 64) Iub3x2{smariaperfecta - .V4Ł podziały'te odpowiadali czterem rodzajom tempu* we fr Ars nova (zoh & 214. rys. O; dirlsio tertio dzieli brevis na 8 lub 12 części („szesnastki").

Używano na ogół systemu szesoołiakmefo i fr, formy mu wraz z (przejętymi od PETRUSA DE CRUCE) punktami podziału {pum tu* Jni%u*-/ru,dla grup scnubrevcs. Rodzaj podziału hrr\i\ oznucaotno skrótami literowymi, np. t, - ąuater* noria itp (rys. O.