Atlas muzyki1

Średniowiecze / liryka świecka / trubadurzy i truwer/y I 193

c) rotrouenge laisse złożona z 3-5 wersów i refrenu (ryś. A). Strofę śpiewa solista, refren chor. Laisse i rotrouenge są najstarszymi fr. formami pieśniowymi.

ChaiKun de toilc to odmiana dmum tle gr.\lc Jej tematem są baśnie, romanse i historie miłosne, np. o nieszczęśliwej królewnie (rys A l 2. Typ sekwencyjny. podobnie jak w sekwencji rei. z jej dwuwierszami, także tutaj ka/dc dw a wersy mają wspólny rym i jednakow ą melodię z polkadciKją i zakończeniem.    M

nierównej długości. Nazwy : lał. lak* (Ickhi. dcscort instrumentalna estsmpida (estampiet Fstampida Kolenda ntaya r»erxxoinur była ^pewne wykonywana przez dwóch muz> tów grających przemiennie na Hdcłi. a do-

„    .... At ieckiei liryki średniowieczu sięgają

wiązać *dziatolnoscii| trubadurem „ nd Fnuicji. kontynuowaną w następnym stuleciu pr/c/ trawerów w pn. Francji oraz intn-,,_t«inRcró>v na obszarze memieckoj^cznym. Ruch len osiągną! kulminacje ok. 1200 i zanikł wra? n zmierzchem klasycznego etosu rycerskiego pod koniec XIII w.

Nowa świecka sztuka pieśniowa stanowiła odpo-klinik ówczesnej muzyki religijnej, a więc formalnie nawiązywała do sekwencji stroflcznej. hymnu i conductus. treściowo zaś głównie do kultu maryjnego. Głównym ośrodkiem była \k*ira»ia, która odgrywała wiodącą rolę także w dziedzinie nowej twórczości religijnej (zwł. St. Majdał, zob. s. 191 i 201).

Kręgiem, nv którym kultywowano lirykę świecką, była szlachta. Do szlachty dołączali również klerycy oraz pozostający na usługach szlachty mieszczanie.

Określenie trubadurzy i tnmer/y (z prowuns. tro-tm. fr. /wmr. znajdować) etymologicznie oznacza twórców („wynalazców") tekstu i muzyki iponów-muzyków). Różniły ich dialekty francuskie, których granicę wytyczała Loara - na południe od niej panował langue &oc trubadurów Iprowans. rur, tak), na północ langue tfotl truwe-iów (starofr. oil. fr. oui. tak).

Typ> pieśni według formy

Średniowieczna sztuka pieśni wykształciła mno-P*J?™ tekstowych i muzycznych. Dzieli się je ^*HA) nu 4 podstawowe typy:

I. łyp litanijny, sposób wykonania najstarszych cposow wierszowanych, w których każdy wers śpiewano na tę samą melodię:

■)dwnson dc geste: narracyjna pieśń bohaterska o długich wersach, bez stałych zwrotek, u ze swobodnymi odcinkami (fr. lalssc) o rożnej długości; odcinki kończyły się zwro-tem zamykającym (np. Pieśń o Rolandzie): 0) laisse: budowa odcinkowa jak w dum son de geste; po określonej liczbie powtórzeń me-lodu. w której każdy wers kończy się pól-kadencją (fr. ouwrt, otwarty), następuje ostatnie powtórzenie z pełną kadencją (fr. dox, zamknięty), rys. A, i. zwrotka: trzykrotne powtórzenie. 2. zwrotka: zakończenie:

picro później dodano do mej tekst. Jej pierwsza zwrotka jest wbrew dawnej zasadzie sekwencyjnej powtórzona, ma jednak wyłącznic pełną kadencję.

3.    Typ by mroczny, nawiązuje do formy hymnów amhrozjańskich - dymetr jambiczny w czterech wierszach z przekomponowa ną melodią a bed (sers. zob. i ISO. rys. E): gdy pierwszy dwuwiersz zostaje powtórzony, powstaje:

a)    canęo: 2 pedes. cuutlu. strofa o budowie ab ab cd, odpowiednik formy Bar. (mula jest na ogół trzywersowa (ab ab ede: rys. C);

b)    canęo repryzowa zakończenie per jest powtórzone na końcu cauda (ab ab cdh. rys C i

4.    Typ rondowy, formy pieśniowe z refrenem, wywiedzione zapewne z typu sekwencyjnego (skrócone lai zwrotkowe), jednak zasadnicza część strofy w balladzie i virelai krzyżuje się z formą Bar typu hymnicznego:

a)    ballada: strofa typu canęo (2 pedes. cauda) z refrenem, niekiedy z dwuwierszowym refrenem na początku (rys. C):

b)    vfrelafc strofa typu canęo {1 pedes. cauda) obramowana refrenem, którego druga część pojawia się również w cauda (rys O;

c)    rondeau: altemacja chóru {refren) i sola (tzw. additanientu, dodatki), śpiewających tę samą dwuoddnkową melodię łub jej pierwszy odcinek według schematu C (zob rys D).

Trubadurzy, oprócz wczesnych wierszy przektm*-ponowanych, wykorzystywali przede wszystkim typ hymniczny i prostsze formy strofkzne. natomiast u truwerów przeważał typ litanlMy, »«■-kuracyjny i rondowy.

Melodie są stylistycznie zbliżone do paesni religijnych- Tonalnie pozostają w kręgu skal kościelnych. Często występują kontrafaktury Wcześniejsze przypuszczenia, ie melodie śpiewano w rytmie sześciu modi (s 202). są dziś kwestiomv wane; punowała ruc/cj. podobnie jak w wypadku melodyki, różnorodność rytmiczna, zorientowana na deklamację tekstu (VAN DER WERF -rytm dektamncyjny"). pojawiają się równic? pojedyncze znaki modalne i menzundne

Typy pieśni według treści Liryka średniowieczna przykładała wagę do kunsztownego opracowania tradycyjnych ropni Sztuka pocty-mu/yka przejawiała uę ne nk w relacjonowaniu osobistych pneryć ł» w bogactwie struktur tekstowych i muzycznych oraz ich wanantów. Ibaąan^otoiftar typy pa—c chutMMi (pruwaa*. aa|i> mam. iśmk pwaa miłosna, opomatkuaca na Ogól o ■mpaaaaaHę tęsknocie tub o prnuonacyai nacaaosaM spełnieniu;

alba. aahci pieśń para—ag o tym. uk poaaMŚ nudach parą kochanków: paniurela opiewa ankw iuoi^' (ryuere i wą* ska dziewczyna k

drreates i mcm Spewch, aaicacja. przypo-'■śaśćk pceśm o lanayei piłryaaą. aanką, społecznej i aa aeacgnlae okazycr.