Atlas muzyki0

Średniowiecze / widogłosowość / Ars antiqua Ul: notacja menzuralna, źródła 211

rd»sti»vanre górnych głosów klauzul i ziozmco-u-anic rytmów w XIII w. sprawiły, że konieczne iuiło otkyfcie od niodalnjrch łańcuchów bga-| tur i określenie rytmiczne pojedynczych nur. Pro->w(łaio 10 do notacji miarowej lub men/ural-₀-i Jej pierwszym teoretykiem, cw. wynalazcą, był FRANCO Z KOLONU, który ok 1280 na-

Kigal traktat Ars cantus mcnsumhiłis.

ńęde cantus mcnsurabilis, także muska ntensu-mbtlis, odnosi się do muzyki wielogłosowej, w której czasy trwania nut pozostają we wzajemny zależności. Ta jest określana systemem miar opartym na proporcjach liczbowych, a przez to możliwym do obliczenia. FV)jęcie przeciwstawne, cantus plama. oznacza jednogłosowy chorał, fctórtgo równomierna bądź niemtarowa swobodna oimika nie była zapisywana.

Notacji! raeozunilna była używana do ok. 1600. dopóki nie zastąpiła jej nowoczesna notacja z systemem taktowym. We frankońskiej notacji men-zuralny używano czarnych nut (czarna notacja menzuralna, czarna nwnzura). Na przestrzeni XV/XVl w. te same nuty zapisywano jako puste (biała mtnzura).

Pojedyncze nuty (rys. A)

Główną jednostką jest brcvis, będąca zarazem jednostką pulsu i nazywana tempus (czas). Jej dłi^ość określano jako najkrótszy czas potrzebny do wypowiedzenia samogłoski tworzącej sylabę („quod est minimum in plenitudine vocis” FRANCO).

Bre\'is zawiera 3 seniibreyes, longa - 3 brevcs. Najdłuższą wartością jest duplex longa (2 longae). Poza nią system jest trójdzielny: potrójne jednostki. symbolizujące Trójcę, uznawano za doskonalą Ich wartość, szczególnie w odniesieniu do longi, określano mianem perfoctio.

Mniejsze wartości podlegały kolejnym podziałom, ich tempo ulegało zwolnieniu. Forma czarnej scmibrcvis (z XIII w.) odpowiada pustemu rombowi z XV w. - dzisiejszej całej nucie. Aby właściwie oddać rclucje tempu, brcvis we współczesnych transkrypcjach zapisuje się jako ćwierć-nutę (z kropką), semibrevis juko ósemkę itp. (transkrypcja w relacji 8:1, rys. A).

Grupy aur

Ptici to kreseczka odchodząca od główki longi lub brevi& Oznacza nutę ozdobnikową, wznoszącą Jub opadającą, nu ogół o połowę krótszą od nuty głównej (rys. B).

Koniunktury są kombinacjami semibresrs, które jako nuty szybkie są wyprowadzone od nuty głównej. W transkrypcji krótkie nuty zawsze poprzedzają długą (rys. C).

Ligatury oznaczają grupy dźwięków, które pierwotnie przypadały na jedną sylabę FRANCO przypisuje rm jednak indywidualne znaczenia rytmiczne Punkt wyjściu stanową tfcwne modai-

a,    * siiijc _Si«

H IW

cym: początek z ogonkiem - B staje się L( rys D. 4 względem 2f, pisownia ukośna (ligutura ohtufua) - ruch opadający, z ogonkiem - L staje aę B (ry*

D.    5 względem 1); przesunięcie w prawo górnego kwadratu longa - L staje się B (rys. D. 6 względem 2) itp. Ogonek skierowany w górę na początku oznacza dwie scmibreves (rys. D. 9-10). W wielodźwiękowyeh ligałurach wszystkie środkowe nuty to breves. początek i koniec należy odczytywać jako ligatury dwudżwiękowe (rys D. 11-14).

Perfekcja, imperfekcja i alteracja Longa przed longą jest zawsze perfecta, następstwo longae odpowiada piątemu modusowi (rys.

E.    1). Gdy do longi dochodzi brcv is. odejmuje jej część wartości: imperfekuje longę. Umieszczenie imperfekuiącej brevisza longą odpowiada pierwszemu modusowi, przed longą - drugiemu (rys. E, 2 i 3). Gdy dwie breves znajdują się między dwiema longami, pierwsza z nich pozostaje niezmieniona (brevis reda), wartość drugiej podwaja się (breris altera). Owa alteracja odpowiada trzeciemu modusowi (rys. E. 4). Jeżeli między dwiema longae znajduje sie więcej niż 3 brcvcs. stosuje się impefekcję i alterację (rys. E. 5-7). Kropki wskazują na zmianę zasady podziału. Kropka rozdzielająca dwie brcves powoduje zaniechanie altcracji (punctum dirisionis. zob rys. E, 4 i F. 1), kropka za wartością longa chroni ją przed imperfekowaniem (zob rys. F. 2 i E. 2). Wszystkie reguły dotyczące relacji longa-bn.*\ is odnoszą się również do relacji bre\is-seniibrcvii Jcdnomiarowa semibrevis określana jest jako minor, dwumi arowa - major (rys. G).

Pauzy mogą imperfekować, jednak same mc podlegają im perfekcji ani altcracji: liczba pól objętych kreską odpowiada liczbie pauzowanych jednostek brevis. u więc kreska przez trzy pola oznacza pauzę o wartości longa perfecta. przez dwa - longa btperfecta itp (rys. H) Najważniejsze rękopisy epoki Ars antiqua: Kodeks Bnmłłćrg (Ba). Stblit 115. ok. 1300. pn Francja; 100 motetów (99 trzygłosowych.

I czterogłosowy), uporządkowanych ulfiibc-tycznie wg indpitu głosu motet us; dodatkowo:

I conductus i 7 instrumentalnych houucti. Kodeks Burgos łub Los Huełgas i Hu). klasztor Las Huełgas, pocz. XIV w.. Burgas; 186 utworów (organa, motety, conductus itp i.

Kodeks Montpellier (.t/o). BiHioihćquc dc b Facultć de Medccine H. 196. XIV w. 1‘aryz. ok. 330 utworów (zwł. motety), fnc. I -6 z dawnym. 7-8 z nowszym repertuarem (ok. 13001; Kodeks Turyn (7m). Bibl. Rak. vari 42. ok 1300. Liige; 34 utwory (conductus, motety) Rękopisy są w formacie tputrta, zapewne były przeznaczone do cdów praktycznych. Gk*y motetów są zapisane osobno w kolumnach i lewej strony triplum. z prawej motetu* pod nim tenor - zawsze w ten sposób by można byk* równo* czcśnie przewracać kartę Rys. I ukazuje typowy układ strony w Mo (koniec motetu Bipocetick nowego A).