Atlas muzyki7

205

Średniowiecze I wieloglosowość / epoka Notre Damę I!

. PliKOTJNA- przyjmując *u iSbŁ tMoKkwc- doszła do ir/jr tcaao-iJŁmwłtGł^T nosiły nazwy ftwr. ihiplmn, irt-SL ImMmi. Wjayiikie poruwały 5JV* w ska-; «^khtf!diS>w napódch, li więc w rejcatiTe te-Mtitm. w średniowieczu ceniono brzmieniu uatt przejrzysto. linearne, odmiennie od póżnicj-^vli masywnych uesiiiwieA brzmieniowych. Tak-ffinstt. które wszak mcgly hurmomzowaćzglo-$unu, grały w wysokich pozycjach.

'/£ ffljfctut na mały zakres głosów często występowało ich schodzenie się i krzyżowanie Niekiedy miały odmienne wartości rytmiczne. Rys A a kara je początek klauzuli Mory. w tenorze dwa pterwsre ontines wykorzystują longac i pauzy (taksy 1-3 i 4-6; ta formula rytmiczna pozostaje jtdiufcoua w całej klauzuli), duplum jest nieco bardziej ruchliwe, tripłum i quudrup!um są otrzymane w szybkim modus I.

Z harmonicznego punktu widzenia głosy w ryt-

mkznąr ważnych punktach, tzw.perfectlones (na n\ A jako takty). tworzą konsonanse doskonale z prym. kwart, kwint i oktaw. Pomiędzy nimi leżą dysonanse

WsĄ'tkicfło$y śpiewają samogłoskę o (ze słowa jnors") bez żadnego dodatkowego tekstu (tekstowame głosów górroch pojawia się dopiec ro późnie), zob. niżej: motet). Mamy tu więc do

oymene z czysto dźwiękowym dodatkiem (stropem ) do chorału.

Wielogłosowe klauzule są szczególnie bogate, ąęstn uwypuklają węzłowe słowa. np. przezwyciężoną gmKFC* w klauzuli Mors z wielkanocnego gmdualu (rys. A, również w chorale poju-wa się tu melizmnt). Wobec takich silnie ryt-

raicznych, w pełni modalnych klauzul diskanto-wych dawne, rytmicznie swobodne organum pumm zrazu wyszło z mody, lecz pod koniec .^{1 w}- Ponownie spotkało śtę z zamteresowa-mem. ze względu na uznawaną wówczas za ®°*»Kwną horoogeniczność rytmiczną um>

row modalnych.

Motet

Zgodnie zcśredniowicczjtą praktyką tropowania mcłizmatyęznegłosy RÓme Idauzuldiskantowych ^opatrywano w sylabiezny tcksL Musiał on zga-jfećsę rytmicznie z duplum. a więc odpowiadać rozczłonkowaniu, ieks^ te były wierszowane. Pod względem treści, a często także rymu, na* wiązywały do wybranego słowa z chorałowego tenoru (np ifoinsaćculwn. zob. £ 202. rys. Dis 124. rys A). Duplum z nowym tekstem nosi nazwę mareno (z fr. mol, słowo lub motet, wers. refren), stąd nowy gatunek nazwano motetem. Otckstowa-na klauzula, podobnie jak nietekstowana, rozbrzmiewała jako trop do chorału i tak jak kazdu Idauzuła mogła być dowolnie wymieniana. Prowadziło to do jej usamodzielnienia: motet można było śpiewućtuk/e niezależnie od zjŁmŁctw liturgii, u wkról^™i« ikiolcm fóżnicj podstawa w postna kłuuzulliuc Kkomcc^Wmorety tompo^mnrow-

Sgz niej (typy motetow mb. * a». ry. A),

Conductus (o pieśń na 1-3 glosy, stanowiąca centralny gatunek epoki Notte Damę. Jego treść byłareligijnu. lecz nicliiurgkr/na, później również świecka, moralizatorska, polityczna lip. Conductus pozostawał zawsze uroczystą i poważną sztuką kleryków. Głos główny pełniący funkcję tenoru leży na dole, jednak w odróżnieniu od chorałowego tenoru motetu nie jest zaczerpnięty z liturgii, lecz w całości pochodzi z inwencji kompozytora. Tekst pieśniowego conductus.

0    regularnej budowie tenoru, wykorzystują również inne głosy (jednoczesne wypowiadanie sylab. układ partyturowy). Stroficzna budowa tekstu oferuje dwie możliwości jego muzycznego opracowania:

-    muzyka powtarza się w każdej zwrotce lub parze zwrotek;

-    każda zwrotka otrzymuje nowe opracowanie muzyczne, tzn. tekst zostajeprzekompommny.

Conductus może być czysto sylabiczny, także z niewielkimi melizmatami w glosach górnych (rys, B). łub może mieć dłuższe partie mełizmu-tycznc występujące równocześnie we wszystkich glosach. Takie opracowanie pojawia się szczególnie na początku i w zakończeniu wersu, stanowiąc zarazem wstępy, interłudia i zakończenia zwrotek, przy czym powyższe parne wykonywane są bez sylabicznego tekstu (sine lit tera. tzn. wokalizy), ew. także instrumentalnie. Conductus. z dużym udziałem mcłizmatów. miał szczególnie uroczysty charakter (schemat na rys. B).

Rondcllus

Poza gatunkiem conductus istniały jeszcze jednogłosowe pieśni korowodowe (mndelH), tańczone

1    śpiewane przez uczniów szkół klasztornych.

Źródła

Istnieją4 rękopisy zawierające zebrany repertuar szkoły Notre Damę. ujęte w fascykuły uporządkowane według gatunku i liczby głosów. Trzy z wymienionych rękopisów przekazują Magnus Uher (rys. C):

-    manuskrypt Horcncja (f), Bibliotcca Mcdicco--Laurentiana, Pluł. 29, l.poł. XIII w., Francja:

-    manuskrypt Wołfcnbflttel I (II',). Herzog-Au-

gust-Bibhothck. Hdmst. 628. poi. XIII w. Anglia;    -

-    manuskrypt Wołfcnbńttd II (W'J. tamże. 1090. koniec XIII w.. Francja;

-    manuskrypt Madryt (Ma), Bibliowca Nacional 20486. koniec XIII w.. Hiszpania; nieco odmienny, nie zawiera Magnus Uter.

Manuskrypty rozpoczynają się od przypisywanych PEROTINOWI czterogłosowych kompozycji organowych, traklownnych juko największa osobliwość. M/ignusIiU r w wersji najwcześniejszej, najbliższej LEONfNOWi. nujdajc aę w Iłjtfasc. 3-4. alterootywne klauzule PER0TI-NA pojawiają się dalej. w łase. 5-6). Ftorniejua wersja uwzględniająca klauzule PEROTINA

znajduje się w F, najpóźniejsza w 11%. Mo/na wykazać, ze wiele alternatywnych klauzul posłużyło za podstawę późniejszych fr, motetów