Atlas muzyki6

203

ŚminUmiec/c / wtck^JosoWOŚć / epoka Nolrc Danie I

IMka Votre Dante stanowi pierwszy punki kuł-nHiY.Wviny w dziejach    Jej

pochwK od «koły śpiewaczej katedry Notre Pumę w ł^iyżu. Omawiana epoka czasowo zme-_c» się .- okresem budowy katedry. od 1163 do pot \lll w. Muzyka tych czasów była ambitną sztuka duchownych, wykonywaną przede wszystkim podczas liturgii.

Kompozytorzy pozostaje jeszcze na ogol anonimowi kc* angielski teoretyk z XIII w. (w źródłowi edycji COUSSEM AKERA określony jako •NNON1M IV. po 1272). wymieni! Mistrza LEONINA (ok 1180) i PEROT1NA (działał ok. 1180-1230). Najbardziej znanym autorem tekstów (szczególnie konduktów) jest PH1LIPPE DECHANCEUER (zm. 1236).

Rytnuka i notacja modalna Oprócz swobodnych parta organalnych dominują szybkie rytmy trój-dfldoc Teoretycy dzielą je na 6 modi, które pró*| buj4 przyporządkować dawnym miarom wierszowym irys. C). W rzeczywistości trójmiarowe rytmy i modi odpowiadały nowej łac.-romań-sfckj liryce rytmicznej XII w.:

-módis I: następstwo długa-krótka. w relacji 2:1. modus dla głosów górnych, zapisywany jako li.

gatum tizynutowa. po której następowały liga-nuy dwumnowc; pauza na końcu (kreska) ma dU poszczególnych modi różną długość, wypeł-ma odpowiednio jednostkę równą 1/3 lub 1/6: modus 11: odwrócenie pierwszego, zapisywany jako grupa ligatur dwunutowych zakończonych ligaturą trzynuiową; modus 111: następstwo dhiga krótka-dluga. w relacjach 3:l :2. czyli w przybliżeniu takt 6/4 (lob 6/8). który łączy aę w podwójną jednostkę: częgy modus dla głosów górnych, notowany z użyciem ligatur tizymatowych z wartością longa (nutą „długą", kwadratową z ogonkiem) na początku;

- modus IV. teoretyczne odwrócenie trzeciego. w praktyce nie występuje: modus V: następstwo longa*. na ogól trzech. f pauzą (jednostka podwójna), typowy modus tenorowy;

Oproctwania chorału, rytmika modnlna

Organum nic jest już. tylko określeniem muzyki wielogłosowej w ogólności, lecz również opracowaniem chorału. Epoka Notre Damę ponownie sięga po chorał gregoriański, zwl. responso-rialnc śpiewy mszy (graduafy, alhluia) i omcium (głównie nabożeństw jutrzni i nieszporów). Wielogłosowe opracowania dotyczą tylko partii solowych. zostają uszeregowane wg cyklu roku liturgicznego i zebrane w Magmo liber organi de gradali et antiphonario (Wielka księga organum złożona z graduaiu i antyfonarza). Jej sporządzenie przypisywano LEON1NOW1. najlepszemu kompozytorowi organum (opthmts organista, ANONIM IV).

Organum LEONINA jest dwugłosowe Chorał nosi nazwę cantus lub tenor, glos górny - discan-tus lub duplum, Chorał jest podzielony na pojedyncze słowa lub odcinki logiczne. Przybierają one różną postać:

partie mclizmatyc/nc {organum purum hib duplum), w chorale sylabicznym poszczególne dźwięki są wydłużane i zyskują formę burilo-nu {jnmtcus organlcus). głos górny układa się ponad nimi w swobodne meltzmaty; np. na rys. A, odcinek 5. quonianr. zmiana sylaby jest | wspólna, nad dźwiękami chorału rozbrzmię-! wają konsonanse doskonale; klauzule diskantowc (discantus). w chorale me-lizmatycznym przedłużanie każdego dźwięku byłoby niecelowe, oba głosy poruszają się więc w rytmach modalnych. w tenorze występują | swobodne lub równomierne longae. jak na rys. A przy słowach in „saeculum" (tenor w modus V. duplum w I); copula. partia dwugłosowa jest oparta na technice dlugonutowej. ale zorganizowana i zapisana dokładnie według reguł rytmiki modalncj: od końca XUI w. nazwą copula określano partie kadencyjne burdonowe w zakończeniach klauzul diskantowych.

PEROTIN. najlepszy kompozytor utworów w technice diskantowej (optinms ducantar, ANONIM IV). opracował Magtuis liber z zasf łamanie m klauzul diskantowych (rys, D: nowocześniejsza techniku, rob. zwłaszcza partie tenorowej, które mogły zastępować starsze klauzule LEONINA (np. rys. A: zamiast ,.in saeculum**) Niekiedy do zastąpienia lub połączenia jest proponowanych kilka klauzul.

Pierwotny liturgiczny mcłizmat chorałowy w klauzuli zostaje podporządkowany formule rytmicznej (ortio. później tatra, zob- s. 130. rys. A). W klauzuli Leónirta łn saeculum 35 dźwięków chorału zostaje ujętych w grupy po trzy dźwięki, a po/ostalc dwa zostają rozdzielono między melizmat końcowy. PEROTIN tworzy 7 grup po 5 dźwięków- nowy tenor okazuje się krótszy, dlatego zostaje powtórzony (rys Bi Taki sposób traktowania materiału, w którym rytmiczną płynność melodii chorału poświęca się na rzecz racjonalnego rozczłonkowania, ujawnia dążenie kompozytora do wyzwolenia się z przymusu prostego ..opracowywania** i do stworzeniu autonomicznej kompozycji.

modus VI; następstwo breres (nut krótkich), zapisywanych jako wielodżwiękowe ligatury z brcvis (nutą kwadratową) na początku; częsty modus dla głosów górnych.

Drobniejsze rytmy traktowano jako ..złamanie" regularnych wartości modabiych {fractio modi) i zapisywano w postaci dodatkowych nut dołączanych do łlgolur lub currentes (gi u pa opadających kolejno rombów po dłuższej nucie lub ligaiurzc). Czas trwania dźwięku nic wynikał w notacji mo-dalncj z postaci pojedynczych nut. lecz. z ich grupowania (notuija grupowa). Np. ligatura trzy-nuiowa mogła oznaczać zależnie od modusu na* Mępstwo 2:12 (modus I). 1:Ł1 (modus ll>. > -2:3 (modus III). 3:3:3 (modus V) lub 1:1:l

VI i Notacja jest sensowna, gdyż rytm nie zmienia się z każdą nutą, leczpozostąe przez dluzszy

Oarnc<*«

nom. motet i conduciu*.