Atlas muzyki
3

ŚHial—

Ar* '»'*■

ŁlIP*/**

odnfefaita wokół dźwięku rcn-,    zjawisko zwane lo-

l'» uwwcgowaniu «>vh d/więków wg porwie V* skala unikowa (zob. ł MKSd«ę°*» w ramach oktawy. Sposób . _v... ,»j oktawy. lub leż ro/.kłnd odległości mię-^ amokami skali użytkowej. określa typ skali v\ icmpetowanym systemie dwunastotono-\\\xn ayróżnw się 4 sposoby podziału oktawy-

pcatstunika bczpółtooow* (anbemitoniczna):

WżwięJum skala bczpóhonorj z 3 całych to-hiUv i 1 mal>vh tercji, np. <x/-e-,g-««(r). z na-siępwwn interwałów I -I-I 1/2*141 1/2): inna odmiana pentatoniki. zw. heniitoniczną. zabiera półtony, np.

jialacaloionowa: b-dżwiękowa skala bezpółto-nowj z ó całych tonów. np c-tte-fis-gu -uis-U'), następstwo interwalów: 1-1*1-1-141): skuła (fiatonkzna: 7-d/więkow-j skala / 5 całych 12 półtonów (np skala durowa, zob. niżej): skala chromatyczna: 12-dżwiękoua skala zlo-mnazciąju półtonów, bez całego tonu; w sys-tona? mwnomiemic temperowanym jest iden-tyona ze skalą materiałową.

Skala durowa (majorowa) (rys. A)

*^tWT7y następstwo interwalów: W-W.-1-M-1/2^(np skala rozpoczynająca sic ~    Skala składa się z 2 iimtło-

pcmych 4-dzwięków lub tetraehordów / mistęp-jhi« interwalów l-M/2: od^fonńg«Śc. Mgy nmi jest cały ton: /-*. Dźwięki finalne ^c* ^am& krokiem półtonowym i dźwięków prowadzących ,t i h. Związki za-7™*“ m^dzyskrajnym, dźwiękami ictrachor-^1W' ^V» Vm st. skali.

iMopn-n jest dźwiękiem podstawowym lub to-

wkąkiora powtarza sięnast. VIII;

'topKójcsr dominamą: położony o kwintę wy-ffy ?-.* (pokrewkriutwo k winione):

-1> stopko tosubdominanta: leży o kwartę wy-zq niż I sl bądź o kwintę niżej niż VIII. jest wjpe znnn w pokrewieństwie kwiniowym. tak jak st. V /. I (srmmwk dominantowy).

12 tonacji durowych

Tonacja to zespół relacji funkcyjnych między po-y^ygołnymi stopniami skali, odniesiony do dźwięku centralnego (toniki). Materiał dźwiękowy określonej tonacji odniesiony do konkretne-godźwięku i uszeregowany wg wysokości, nazywa łię gamą Gdy użyje się schematu interwałowego skali durowej do konstruowania 12 gam zaczynających się od kolejnych dźwięków skali mtfriiłinnj powstaje J 2 tonacji durowych. Przeniesienie skali durowej z jednej wysokości na inna nazywa się transpozycją. np. o cafy toa w gon, /Urnami C-durdoD-dur(rys. A). Aby OTCjgWW •

wariantami chiomutyc/^yim.

|£”^l!2dwymi «• *"***»■

•V

»>X

cU

Teoria muzyki / system tonalny II: skale 87

waż schemat interwałowy skali durowej nie jest /wiązany z konkretnymi wysokościami dźwięków, lecz stanowi jedynie svstem rvlucji wysokuteiowyM, poszczególne stopnie nazwano (wg propozycji GWIDONA Z AREZZO, zob & 188) sylabami (solinizacju. solleż. rys. A). Między mi-fa oraz \i-ito znajdują się oba półtony skali durowej.

Koln kwintowc (rys. B) odzwierciedla pokrewieństwo kwinlowc tonacji. Ponieważ ich dźwięki podst. znajdują się w odstępie kwinty, tetntchordy poszcz. tonacji pokrywają się w taki sposób, że zawsze górny icirachord poprzedniej tonacji jest jednocześnie dolnym tetnichordęm kolejnej i odwrotnie (zob. przykł. nutowy). Kwmtowa uany pozycja schematu skali durowej wymaga dodawania do kolęjnych tonacji po jednym krzyżyku lub bemolu, aż do osiągnięcia 6 znaków preykluczo-uych. Tonacja Ges-dur z 6 bemolami składa się w systemie równomiernie temperowanym z tych samych wysokości dźwięków co Fis-dur z 6 krzyżykami. Obie tonacje są ttnharmimic~nie tożsame, są więc miejscem, w którym tonacje bemolowi fazy-żykowe spotykają się, zamykając krąg. tzw. koło kwintowe

Skala molowa (minorowa) (rys. C) wywodzi się ze skali kościelnej eolskiej (zob & 91). Ma następujący schemat interwałowy: I-1/2-1-1-J/2-I-J (uzyskiwany z kolejnych dźwięków podstawowych od a. bez znaków akcydencyjnych: a-h-c-d-e-f-g-a). Zmiany w górnym letrachordzie prmwdzą do 3 odmian skali molowej: naturalnej (eolskiej), z krokiem całego tonu między VII i VIII st. (rys. G aj: harmonicznej. / krokiem półtonowym prwwitlztfcym) do VIII sL; dźwięk prowadzący jest przejęty ze skali durowej i zarazem hamonkz-ntejest tercją wielką durowy dominanty: VII stopień jest podwyższony, przez co między st. VI i VII powstaje zwiększona sekunda (rys. C. 6);

- melodycznej. która nindujcnicpożądiiną sekundę zwiększoną harmonicznej skali molowąf przez podwyższenie oprócz VII, także VI st. ptzezco powstaje letrachord durowy, ustawiony nad molowym. I\xuewuż dźwięk prowadnicy/esc. VII aa VUl jest osiągalny'jedynie ruchem ustępującym, w moll mdodyizuym podczas ruchu używa się skaK móhmj naturalnej. / ^łźwiękiem prowadzącym w dół do dominanty (rys G c). Wariantem skali moliwg hiumoniczDgyst tzw skala cygańska. / drugim dźwiękiem prowadzącym w gorę do domina my (rys. C d). W> mienione schematy interwałów Jeżą u podstaw gam molowych. Ich rnmspozyyjcdt' okrrśłomch wysokości dają 12 tonacji molowych (c-moll. d-moll iip). Toaacfc równoległe

Każdej tonacji durowej jest przypor*ądko\\wtu równoległa tonacja molowa, której tomka teży olenję niżej <hI toniki odpowiedniej tonacji du-trtwef. Tonacje równolegle wykorzysiąśi .(cdmiki*-wc dźwięki i dlatego mają te simc /noki pray kluczowa. Można jc pr/ed»tawłć /a pomocą podobnego kola kwintowego, Do oznaczenia tonacji durowych używa się wielkich liter, do molow >ch - małych (C ~ C-dur, c= c-moll. rys B),