Atlas muzyki5

Śitdiwmiccie / wielogłosów ość / epoka St. Martin! 201

wkracni w no-

•aj«łc.kł-vkt»mpono^wl

«°^m>TO:,^KS ^{W d0ł}-

oto Kiro konstrukcyjna wielogłosowej • ~S ... .AiUnv< nk    plos i?ómv

.. • -oi Ml w wwtagfosowosc

LShun Now&ripuiiimniejcst juz improwi-

’¹ „ l..,    .uh¹ i ap»yvnmfcCIWh

oł«

podc«s gdy organalny glos górny| ayi^wie pyskuje na znaczeniu odpowiednio $wcj nowj posyigi i jakości. wW^ą jest klasztor St. Marna! w Limo--ojpd. T-ntneja). będący zarazem centrum no-_w, munki jednogłosowej (iropy. sekwencje. pio-oit ctLi I^H W p<j- Francji i Akwitanii. rów-iwleglc tło pieśni ret. rozwija się nowa świecka liryka trubadurów, przy czym zarówno w ob-Oinc Steckim, jak i religijnym używa się cza-Mim tych samych melodii (zoK & 193).

Obok strołkznycb sekwencji nowymi formami śpiewów td. są:

«d«l»(hc. a hu h u c nr. prowadzić, odprawa-,!,-;tć)¹pKsń rozbrzmiewająca m in. przed liturgicznymi czytaniami, w chwili gdy diakon podążał do pulpitu lektorskiego; jako śpiew „odprowadzający" conductus pojawia! się również podczas wejść i wyjść ważnych postaci * dnunutłich liturgicznych tego okresu; tropy do Batcdicamus Domino, wstawka pisana pierwotnie prozą, później także w formie strofcog; poprzedzała Benedicamus D»mi-które od XI w. Wykonywano w zakończeniu officjów i mszy (alternatywnie do Ile misia est).

Nową odmianę kompozycji dwugłosowej stoso-^no w Sł Martial tylko do nowych śpiewów pieśniowych (ain/ł«), nic zaś do chorału gregoriańskiego, Ow był także wykonywany wielo-potowa. jednak prawdopodobnie według zasad dawnego organum, a więc improwizacyjnie. nsrod zapisanych kompozycji wielogłosowych chorał się nic pojawia.

Źródła często Przekazują te same pieśni w wersji jedno- i wielogłosowej. Należą do nich cztery rękopisy z St. Martial z okresu krótko przed 1100 do pora. XIII w., zawierające niemal 100 utworów dwugłosowych, w dalszej kolejności Codex Caiisthuis z Santiago de Compostelu (pn. Hiszpania, ośrodek pielgrzymkowy kultu św. Jakuba) z 20 utworami. Organa są zapisane w układzie partyturowym z użyciem neum nu liniach. Uk że wysokości dźwięków są czytelne, jednak rytm pozostaje niejasny. W jego interpretacji może pomóc rytmika wersów tekstu.

Dźwięki stanowiące osnowę nowego organum to nada] konsonanse doskonałe: pryma, oktawa, kwinta i kwarta. Jednak do kompozycji włączono praktykę kolorowania, wzbogacając glos or-gaaalny melizmatami. niekiedy w postaci konwencjonalnych formuł.

W organum epoki St. Martial można wyrozme

go. śpiewającego na tej samej sylabie. Mcli-zmut jest swobodny rytmicznie, śpiewacy musieli jednak uważać na jednoczesne zmiany sylab (wykonanie solowe). W tropie do bożonarodzeniowego graduatu (rys. B) nad nutami chorału Yiderunl i sylabami hemu. nowo skomponowanego tropu JtemariueL. (pełniącego funkcję chorału), znajdują się krótkie mchzmaty. podczas gdy sylaba nu jest podkreślona przedłużonym melizmatem.

2. Technika diskantowa (discantus, swobodne tłumaczenie wczesnośredniow. określenia wie-logłosowości diafoniu: śpiew przeciwstawny): w tym wypadku nuta przeciwstawia się nucie, co może odbywać się na dwa sposoby;

a)    sylaba przeciw sylabie w wypadku syiabicznc-go cantus; oba głosy poruszają się w rytmie tekstu;

b)    melizmat przeciw mdi zmatowi w wypadku mełizmatyczncgo cantus: rytm jest swobodny, jednak dzięki dyspozycji konsonansów i dysonansów oraz powtórzeniom metizma tycznych formuł wykazuje tendencję do regularności (rytm przedmodalny?); na rys. B przed końcową sylabą o ze współbrzmieniem kwinty raz jeszcze pojawia się - jako kulminacja - mcli-zmat nad wytrzymywaną nutą.

Urozmaicona faktura zapewniała nowemu organum barwną różnorodność. Szczególnego uroku przydawała mu wymienność wiązanego rytmu wiersza i swobodnych rytmów organałnych.

Wśród utworów wielogłosowych szczególne znaczenie miały tropy do Benedicamus Domino. Tropowune teksty rozbrzmiewały jednocześnie /. wytrzymywanymi niezwykłe długo, dźwiękami śpiewu Benedicamus Domino (rys. A. dźwięk d). W ramach owego tropu symultanicznego objaw i-ła się zasada kształtowania, która później stała się charakterystyczna dla motetu: ponad liturgicznym tenorem rozbrzmiewa nowy głos górny z nowym tekstem. Rytm wiersza w-sylabicznej kompozycji tropowej Organa laeiiriae(cantus zapewne jeszczez X w.) zostaje zachowany. Słowo „organum² niekoniecznie odnosi się w tym wypadku do odświętnego upiększenia, jakim była uielo-głosowość. locz może być interpretowane również w znaczeniu jednogłosowego i!) śpiewu wiąltcr-nego

Codex CalLxiinus przekazuje pieśń pielgrzymkową na 3 głosy (rys. C). Melodia pieśni leży w głosie dolnym, odpowiednio do nowego organum (dolny system, puste nuty), nad mą rozbrzmiewa umiarkowanie melizmat yczny głos górny (górny system). Trzeci głos dodano później (dolny system, czarne nuty). Jest sylabiczny i zapewne odgrywa rolę uproszczonego (pozbawionego kolorowania?) wariantu głosu górnego. Być może jednak chodzi tu o najwcześniejszy przykład komponowanej trzygłosowości.

1

d^knnU bun.™»-«vroi (do mego odnosiła się wówczas nu/wa

2

naddlugą nutą (sylabą) S^O/dJr/miewa melizmat głosu organalne-