Atlas muzyki4

Średniowiecze / wieloglosowość / Ars nova III: msza. Machaull 219

, w<r lir. takżeWMiwlowomc), 3-głosowy S ułiisonie, Juóregoircsć obejmuje sany »).>vnnc lub myśliwskie; kanoniczne następstwa ^ zw. leż/utfw (tac., ucieczka), nawiązują « pewnym stopniu do posagu za zwierzętami. Łacińskie określenie kanonu, rola (kolo. mem. Rodeł, ang. mtnuh. odnosi się do nawrotów gło-iworaz do kołowego zapisu licznych kanonów. Przygotowaniem zasady kanonu była technika wymiWy głosów (hieni. Stimntiausch). szczególnie w glosach górnych motetów ang. w XIII w. (na krótkich odcinkach już w klauzulach szkoły Nont Damę).

Onłanrim missae

W XIV w. coraz częściej zamiast proprium opracowywano wielogłosowo części ordinarium: Kyrie. Gloria. Chdo. Sanctus i Agnus Dei. Zwykle były one wykonane przez chór jako jednogłosowe chorały. Chór. czyli kościelna schola ąmiorum, coraz częściej też jako dworska kape-h. śpiewał również ordmaria wielogłosowe. Ordinarium komponowano niecyklicznie jako po-jedymze c/ęści. następnie zbierano w odpowiednim ijkopisach rozpoczynających się od opraco-wan Kyrię. Bardzo różne są więc także typy kompozyt tych części:

I opracowania chorału: zwłaszcza w częściach z długim tekstem, jak Gloria i Credo; chorał znajduje się w tenorze, jednak jest swobodny, nieuporządkowany; wszystkie głosy wykonu-||^,ei*^sum tekst, faktura jest prosta, na ogół akordowo-sylabiczna;

2.    faktura motetowa: szczególnie w Kyrie i Agnus izei. chorał w tenorze traktowany jak w motecie, pozostałe głosy poruszają się w bardzo rożny sposob. lecz mają jednakowy tekst, zwy-^Któ ™ śa^m jak tenor; natomiast wieloick-stowym motetem jest zawsze część Ite missa et stanowiąca zakończenie cyklu ordinarium, którą długo jeszcze opracowywano wielogłosowo:

3.    faktura dyszkantowa: dla części z dlugm tekstem, bez chorału, z wiodącym i autonomicznie komponowanym głosem górnym (jak w świeckiej balladzie, stąd nazwa msza balladowa, LUDWIG) lub z parafrazą chorału w głosie górnym.

Również najwcześniejsze cykle ordlnnrium są swobodnymi zestawieniami części, a nic cyklami muzycznymi. Poza 3-glosowymi mszami z Tuluzy (fragm.) i Besanęon szczególną sławę zyskały dwie msze*.

- Msza z Tournai. 3-głósowa. pocz. XIV w., z rękopisu Tournai, części z różnych epok: dawne rytmy modalnc w opracowaniach chorału, w Glorii i Credo również, nowe podziały binarne. w zakończeniu lac.-fr. motet podwójny

fcMEA DFMA-

fiu n.U« o! w MW*? WPWOWd. ^<ir°ⁿ“

2lfuto«S^“ ^A*^{nui Tcnor} P°-chodzi z XVII Mszy gregoriańskiej, Agnus śpiewa się z trzema punktami spoczynkowymi (długie nuty): na początku, w środku

1    w zakończeniu (takt I. 3,5-6). W takcie 4 oba głosy górne, posługując się odmiennym materiałem dźwiękowym, wykazują taki sam rytm jak w takcie 2: są izorytmiczne.

Ten schemat w całości zostaje przeniesiony na odcinki I i U, które zarazem stanowią talcae tenoru. W pozostałych głosach bez trudu można odnaleźć izorytmic: rytmicznie tożsame takty w przy kł. nutowym znajdują się dokładnie pod sobą (systemy oznaczone na rys jako I i II). Np. w kontratenorze w obu liniach pojawiają się: pauza, trzy półnuty. pauza,

2    półnuty, cała nuta iłd.; na słowach „peecata mundi” pojawiają się dźwięk) afedaga i ul., lecz na „mumii miserere** r'/gacha iłd. Występują jednak pewne odstępstwa, mające charakter ozdobników w mniejszych wartościach nutowych (colores).

Większość części ordinarium znajduje się w rękopisach !vrea i Apt, zawierających repertuar kapeli papieskiej w Awinionie. (Papieże panowali w Awinionie w latach 1309-1377. tam też w okresie wielkiej schizmy. 1378-1415. rezydował antypapież).

Rękopis Apt zawiera także trzygłosowc hymn) z główną melodią w głosie górnym i takim samym tekstem w pozostałych.

W upodobaniu do motetów i piesiu dyszkantowych w XIV w. przejawia się nadejście nowego, świeckiego rozumienia muzyki. Tematyka i obrazowość tekstów są przy tym niemal romantyczne, szczególnie w daleko idącej stylizacji daw nych uczuć i form. również dawnej mitologu. Dobór tekstów, jak też cyzelowana rytmika epoki Ars nova odpowiadają kunsztownej melodyce pieśni i motetów. Kompozytor ukazuje się osobiście, jako twórca wielogłosowego dzida. Jest to osiągnięcie zapewniające nowej muzyce estetyczną autonomię. Dwaj najsłnwniejsi ki*mpo-zytorzy nic byli już anonimowymi sługami tworzącymi służebną muzykę, lecz znanymi i cenionymi w święcie poetami i osobistościami: PHILIPPE DE VITRY (1291-1361) z Vnry w Szampanii, muzyk-poeta i polityk działający w Paryżu* przyjadd PETRARKI. od 1351 biskup Meaua;

GUULAUME DE MACHALI T «* k 1.100-1377) z Mnchaut. Szampania, od 1323 sekretarz JANA. księcia Luksemburga i króla Czech, odbywał dalekie podróże po Europie. od 1340 kanonik katedry w Renu. obszerna spuścizna poetycka oraz 23 motety.

18 lais. ponad 100 pieśni. I imza i m. Ma-chaułt pofcdłaebrać swededa » oeołatym rękopisie i uporządkować według gatunków -jest to świadectwo indywidualnej kreacji, która odbiła się szerokim echem w dwczcinej Europie.