Atlas muzyki4

łOfts$vyz>»

/ muzyka kameralna III / trio smyczkowe, kwartet smyczkowy 409

stą melodyką (I skrzypce eon sordlno), rozpiętą ponad imitującymi gitarę pizzicotl pozostałych instr. smyczkowych (rys. B).

6 czteroczęściowych kwartetów z menuetem tworzyło cykle op 9 (1769), oa 17 (1772) i op, 20 (1/72, Kwartety „słoneczne ). Utwory te były poważniejsze i bardziej ekspresyjne niż wcześniejsze. W finałach z op. 20 pojawiają się fugi, również podwójne, całkowicie w stylu barokowym (tu nastąpił przełom stylistyczny, po nim Haydn nie komponował kwartetów przez 9 lat). W 6 Kwartetach „rosyjskich" op. 33 (1781), dedykowanych ros. wielkiemu księciu PAWŁOWI, zamiast menuetów występują scherza (cykl nazywany bywa Scherzf lub Jungfemęuartette). Dzieła te, jak pisał Haydn do księcia, „są w zupełnie nowym, szczególnym stylu, gdyż od dziesięciu lat nie pisałem takich**. Haydnma tu na myśli zastosowanie pracy tematycznej, którą po raz pierwszy przeniósł z symfoniki do kwartetu smyczkowego. Praca tematyczna lub temaiyczno-ntotywkzna oznacza opracowywanie danego materiału bez ciągłego wprowadzania nowych tematów lub motywów. Celem jest koncentracja poszczególnych aspektów kompozycji, stworzenie i koordynacja I współzależności między’ nimi oraz żywe przedsta-| wienie charakterów. Pierwowzór stanowiła praca kontrnpunktyczna w jednotematowęj fudze barokowej. Nowy styl musiał wypracować tę sztukę od i nowa: pod względem technicznym ujmując ją na sposób kontrapunktyczno-tematyczny, pod względem treściowym - jako metamorfozę substancji, wszystko to jednak bez nawiązań do stylu barokowego, lecz z własnym, nowym charakterem.

| Na pocz. Kwartetu op 33 nr 2 rozbrzmiewa temat główny w I skrz. ponad pulsującym „dywanem brzmieniowym pozostałych instr. Temat rozwya się z 2 tylko motywów, które określają rytm i melodykę: a) przed taki z dwóch szesnastek lub jednej ósemki, o melodycznie wariantowej postaci kwarty, tercji lub nawet półtonu; b) pełny takt, melodycznie opracowywany jako kwinta, trójdźwięk, tercja.

Temat wytwarza określone związki: wstępującej melodii w poprzedniku odpowiada opadająca w następniku (takt 3), oba motywy nawiązują do siebie rytmicznie (rys. D) Praca tematyczna jest najwyraźniejsza w przetworzeniu: wszystkie instr. podejmują motywy tematu w coraz to nowych pozycjach i wariantach (takt 44 i n.). 7rudno harmoniko, zaskakujące sf, zmienne zestawienia głosów stanowią o muz. intensywności.

W kwartetowej spuściźnie Haydna znajduje się też 6 Kwartetów op. 50. wykazujących wpływy MOZARTA (melodyka; 1784- 1757). SieJem ostatnich słów Chrystusa (1787, zoh x 393k po 3 kwartety op 54 i 55(1789), 6 Kwurtent* Thsftop 64 (1790). po 3 Kwartety Apponyi'ego op 71 i 74 (1793), 6 Kwartetów Enióay ego op 76(1797. nr 3 z wariacjami na temat Gon erhałte Pnms Jen Kaiser), 2 Kwartety op. 77(1799) i ostatni Kwartet op. 103 (1803) o 2 częściach: kompozytor wyznąje. że jego siły się wyczerpały

,_tll„_kll kara. n»    bczfbn. ^kwartet

należy do lUłjbnrctaej swoistych wy-5raw ktoye^rau.Gatunek, początkowo ^atausy w charakterze divcrttmenta, w póż-■ Si&fi 8EETHOVENA stal stę tnanjfe-cacu nąjbardziej wysublimowanej sztuki. vvjraaitcaesmyczk- indywidualność i charak-_lcf wykonawców tworzą harmonijną całość, ■ której każdy odoąjdtye siebie na tle innych* Odnosi *k to zarówno do wielogłosowego akordu-granego przez 4 wykonawców. a nie, jak na fortepianie, ręką jednego pianisty - jak i do ca-ln interpretacji. Specyfiką kwartetu jest gra zerowa. Muzyka kam. w swym kontrastująco-. harmonijnym współdziałaniu odpowiada klasy-cysncznemu poglądowi na świat i człowieka. Ioa(ż«iaic2eoie odnosi się również do przejrzystego brzmieniowo tria smyczkowego i bardziej dojonego pod tym względem kwintetu smycz-| kemęgo (później również sekstetu).

| Itioanyczlum* przeznaczone jest dla skrzypiec, altówki i wiolonczeli (o fakturze triowej zob. i i 12). Tria smyczkowe HAYDNA to wciąż di-remmenta, tak jak jego tria barytonowe, a tak-re KV 563 MOZARTA (1788) oraz op. 3, op 8 I    * °£ ⁹ BEHTHOYENA (wszystkie

tpned 1800). Faktura tych utworów, tworzona z mysią o 3 wykonawcach, zaskakuje pełnią wzmicnia (podwójne chwyty, s. 432, rys. Ą). kwtet smyczkowy wywodzi się z barokowej so-naty inowej. Gdy z końcem baroku zanikł gcnc-raJoas, zaisljuała potrzeba komponowania glosa środkowego (akompaniament obbligato. za-5*^5 prawej ręki klawesynisty). Altów-ka. stora dotąd służyła wzmocnieniu brzmienia, ijskaa wittcas nowe znaczenie (zob. s. 144, 0^ B)- Zrezygnowanie z klawesynu pozwoliło na realizację czystej faktury smyczkowej. Jednak długo jeszcze w klasycznej muzyce kameralnej można spotkać partie basu cyfrowanego (nawet w koncertach fort. MOZARTA), i. Haydn ze swymi 83 kwartetami smyczk.

. 3) silnie wpłynął na rozwój gatunku. Wczesne kwartety op. 1 i 2 (po 6) powstały dla barona VON FURNBERG A w Wfeinzieri. W ich wykonywaniu oprócz Haydna uczestniczyli: miejscowy proboszcz (II skrzj, rządca (altówka) onuG. ALBRECHTSBERGER (wiol.).

Z formy kompozycje przypominają serenady:

5 części z 2 menuetami; części są krótkie (oprócz wolnej, z koncertującą partią 1 skrz.), jedfloteraafowy finał ma taneczny charakter.

W cz. i obserwujemy typowe dla nowej epoki kontrasty: zmiany f~p. krótkie odcinki, przed-taktowy pocz. unisono i przed lak to wą kontynuację, lecz z od taktowym tematem U, w kontrastującym ruchu opadającym (rys A).

On 3 nie jest dziełem Haydna, lecz zakonnika zAmorbach ROMANA HOFFSTETTERA. kwartety przypisano znanemu Haydnowi, co ty-to praktyk*! w prospekciewydawniczym * 1767 (bU4 odkryto dopiero w 1962).

Kwartet jest utrzymany wguacw cpobjCo widać zwf. w znanej serenadzie (cz. U) z Jej pro