Atlas muzyki3

m I muzyka kameralna 11 / trio fortepianowe, kwartet fortepianowy 407

W

KSfc mttiyki kameralnej t udoiłem ««** ni

itf

fcrtrpao. skrzypce i wiolonczelę. Do ,'_r.Tdnil*w- tego rodzaju obsady należy ba-

sąjwtii fletowa łub skrzypcowa z partią unKKjnu    w mniejszym stopniu - sona

ta (i&l& 144. t\% B). Klasyczne trio fortepiu-^ewysedn nętwpośrednio z sonaty fortepia-uaą, którą można było ad libitum powiększyć ^ psuci duetu lub trio. prócz zdwojenie partii ręki skrzypcami, a lewej - wiolonczelą. piośste tria fort HAYDNA (z lat pięćdziesią-ijcli) oocą jeszcze nazwy Sonat fortepianu • u*: akompaniamentem skrzypiec i wlalon-..Y.^roh s404, rys. A).

Jtaraoość partii wiolonczeli wynika z przyna-ławki do grupy instrumentów realizujących .lwów. Długo (jeszcze w czasach MOZARTA) vd*i>^,wab ona rolę brzmieniowego wzmocnieni, gdyż rejestr basowy ówczesnych fortepia-ow byłsłaby Dopiero BEETHOVEN przyznał wiolonczeli i skrzypcom pełną samodzielność. Bopośrednie pokrewieństwo z sonatą fortepia-(nie zaś z barokową sonutą triową) ujaw-3u aę również w trzyczęściowości tria fortepin-ocmcgD. które dopiero u BEETHOVENA staje ■ęcaeroczęścMwc (t 144, rys. A).

JJjcy prredklasyczm. jak TOESCHI, RICH-TER.SCHOBERT. L. MOZART, synowie BACHA, szczególnie C. PH. E. BACH. stworzyli wrażo wiele tego typu sonat klawesynowych donepunowych) z towarzyszeniem skrzypiec i wiolonczeli ad libitum.

ftfi^ura *! lnów fort. J. HAYDNA (także z fletem) podlega znacznej ewolucji, jednak wwt w późnych triach, np. Odur Hob XV34 11 W) partia skrzypiec częściowo zdwaja pra-aą rękę. wiolonczeli zaś - lewą (rys. A), wczesne tria HAYDNA w swym charakterze są Jtoataa ogółmuz. „rozrywkową": błyskotliwy-rai. powabnymi divertimentami. zgodnymi z tra-djtjąpohidniowonłetniecką i austriacką. Również późniejsze mają wciąż wiele cech tego stylu. Tria fort W. A. MOZARTA powstawały w Wiedniu, począwszy od Diwrtimenia KV 254 (I776k 1783, fragment w d-moll (KV 442); 1786, triaGi B(KV496, 502); 1788. triu E. C. G (KV 542. $48. 564); szczególnym przypadkiem jest Kegelsunt-Trio (7Wo kręgli) nn klarnet, altówkę i fortepian. Es-dur (Kv 498; 1786. przypuszczalnie skomponowane w czasie gry w kręgle)-Mozariowskie określenie tercet wskazuje na równouprawnienie instrumentów, jednak fortepian prowadzi (MOZART komponował tria na własny użytek, zwykle z myślą o koncertach granych w kręgu mecenasów i przyjaciół), ^ BEETHOYEN nadał nowy wymiar gatunkowi Ula fort. Trzy pierwsze utwory tego roctoju opublikował jako opus I (1800). po    wjironmuadi

w Wiedniu- Okradane „wicłJuc mu wywodaaę , (rark-udticgo grand trio. Kompozytor ma w na myib efektowny i wirtuozowski charakter. u tąkze

Op. 1 nr 3, c-moll, ma dramatyczny, pełen napięcia charakter. Spośród wczesnych dziel kompozytora jest ono najbardziej nowatorskie, wyzwala się spod wpływu HAYDNA. BEETHOYEN przeznaczył THo B-dur op. 11 (1798) nn klarnet, jednak przerobi! jego partię również z myślą o sktzypcach. Po długiej przerwie po-wstuly dwa tria op. 70, D i Es (1808). Charaktery-zują aę one nowym stopniem świadomości brzmieniowej, struktury formalnej i siły wypowiedzi.

Op. 70 nr 1 rozpoczyna się potężnym unaono (/A stacc), które wznosi się w trzech oktawach (cztery rejestry głosowe) od A_] do/³ (rys. B). W punkcie kulminacyjnym prowadzenie przej-muje wiolonczela (solo). Zamysłem BHETHO-VENA było osiągnięcie uduchowionych brzmień, nadanie wewnętrznego dźwiękowego wymiaru muzycznym zdarzeniom: na dźwięku /^r wiolonczeli dokonuje się przemiana wyrazowa i harmoniczna (z d-moll do Bdur/E-dur) oraz przejście do motywów dolce. Temat główny juz sam w sobie zawiera kontrast właściwy dwóm tematom. Charakterystyczny dla drugiego tematu obszar dominantowy zostaje osiągnięty dopiero w takcie 43, niemal jako koda ekspozycji. Temat dolce prowadzą wymiennie smyczki, łącząc Się następnie w oktawach (takt 7 i n.j. Pełna kontrastów praca kontrapunk-tyczna czterech głosów-skrzypiec, wiolonczeli i obu rąk partii fortepianu - charakteryzuje także początek przetworzenia (rys. B).

Trio jest trzyczęściowe. Za sprawą tremolowych szeptów w części środkowej nazwano je Geister-trio (Triem duchów). E. T. A. HOFFMANN pisał o nim w zachwycie (AmZ 3 III 18)3);

„(... j zgodne ze zróżnicowanym charakterem trzech instrumentów, prezentuje najwyższy poziom kompozytorski, jako utwór czysto instrumentalny, nieskrępowany słowami daje nieskończoną przestrzeń dla wyobraźni dlatego jest typowo romantyczny".

Czternaście triów fort. BEETHOVENA łącznie z wariacjami osiąga kulminację w Triu B-dur op 97 dedykowanemu arcyksięciu RUDOLFOWI (1811). Rozmiary, fantowa i wyraz czterech części przygotowują drogę do tworzenia wielkich triów fort. XIX w. (zoh s 484. rys D).

Kwartet fortepianowy, powiększony o altówkę skład tria fort. W kwartetach fort. C. PH. E BACHA skrzypce bywały niekiedy zastąpione fletem. Kwartety fort. MOZARTA powstały dla subskrypcyjnej serii wydawniczej HOFFME1-STER A Pottr le piano forte, lecz ów uznał Knur-tet g-moU i K V 478:1785) za zbyt trudny dla publiczności. Dlatego MOZART skomponował Kwartet Es-dur (KV 493; 1786) bez zamówienia, rui użytek własnych wykonań u THUNA w Pradze. Charakterystyczne jest wyraźne nawiązanie do koncertu fort.

Jedyny kwartet fiut. BEETHOVENA. op. 16. jest autorską transkrypcją Kwintetu na tru/r. dęte i fort. ęp. 16(1796). ■|iikże tutaj partia fortepianu zyskała kadencje i wirtuozowskie pasaże.