a (34)

ć i ■ “T CL

a]

INC

Bożena Grzsszklswlcz

Społeczny charakter zabaw dzieci

Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym. Łączy w sobie trzy odmiany działalności ludzkiej: uczenia się, pracę i różne formy aktywności społecznej. Odgrywa szczególną rolę w procesie rozwoju dziecka. Pomaga poznać świat poprzez naśladownictwo, eksplorowanie, próbowanie i konstruowanie. Jak pisał S. Szuman „dziecko podejmuje i realizuje czynności zabawowe (...) dlatego, że do podstawowych jego potrzeb należy być czynnym, poznawać wszystko, co je otacza, wchodzić w kontakt z rzeczami i osobami będącymi w jego zasięgu - działać. Dziecko nie poznaje rzeczy i zjawisk przyglądając się im z daleka, lecz wykonuje najrozmaitsze działania na nich lub za ich pomocą” [1960, s. 143-144], Działanie dziecka jest formąjego kontaktu ze światem zewnętrznym. W toku działania dziecko myśli, poznaje właściwości przedmiotów, opanowuje sztukę posługiwania się symbolami i znakami, doskonali czynności umysłowe, kształtuje orientację w przestrzeni, rozwija rozumienie przyczynowo-skutkowe, modyfikuje obraz własnej osoby [Muchacka 1999].

Dzieci w wieku przedszkolnym dzięki zabawie doświadczają świat społeczno-zawodowy. Z dużym zainteresowaniem obserwują prace dorosłych, zwracają uwagę na czynności robocze wykonywane przez rodziców, rodzeństwo i osoby z najbliższego (z czasem dalszego) otoczenia. Zadają przy tym liczne pytania, dotyczące na przykład: nazwy danego zawodu, wykonywanych czynności i prostych narzędzi, którymi posługują się dorośli wykonując różne czynności. Poczynione tą drogą spostrzeżenia odzwierciedlają w zabawach. „Zabawa wyrasta z działań na przedmiotach i zainteresowania nimi” [Tyszkowa 1990, s. 84],

Wiadomości o zewnętrznych właściwościach przedmiotów dziecko gromadzi w trakcie zabaw manipulacyjnych. Motywacją do ich podjęcia jest potrzeba poznania otoczenia. W swobodnym, spontanicznym działaniu, poli-sensorycznie dziecko zdobywa elementarne wiadomości o wyglądzie, budowie, funkcjach przedmiotów, a także rozwija podstawowe umiejętności w zakresie technik posługiwania się nimi. Zatem zabawy manipulacyjne doskonalą znajomość przedmiotów, rozwijają umiejętności technicznego i praktycznego obchodzenia się z zabawkami oraz przedmiotami codziennego użytku.

W wieku przedszkolnym zabawa manipulacyjna przeradza się w zabawę badawczą, w której przedmiotem działania jest dla dziecka otaczająca rzeczywistość, czyli świat przedmiotów i zjawisk z ich strukturą, wyglądem, funkcją, właściwościami, wzajemnymi zależnościami, a także warunkami, w jakich zabawa się odbywa.

Badania prowadzone przez M. Kielar-Turską [1987] wykazały, że dzieci w wieku przedszkolnym przy zetknięciu się z nowymi przedmiotami najpierw ujmują je globalnie, spostrzeżeniowo, a następnie podejmują czynności manipulacyjne, sensoryczne i werbalne. Początkowo w zabawie badawczej, dziecko napotykając problem, próbuje go rozwiązać metodą prób i błędów, zaś w miarę zdobywania doświadczeń, zanim podejmie działanie uruchamia swoją wyobraźnię i próbuje w nowej sytuacji zastosować działania coraz bardziej racjonalne. Pod koniec wieku przedszkolnego eksplorowanie może przybierać postać stawiania hipotez.

U dzieci w wieku przedszkolnym zauważalne są różnice w sposobie eksplorowania obiektów przez dziewczynki i chłopców. Otóż dziewczynki podejmują więcej czynności sensorycznych niż manipulacyjnych, natomiast u chłopców jest odwrotnie, wykonują więcej czynności manipulacyjnych [Kielar-Turska 1992], zainteresowani są funkcją przedmiotów i ich działaniem.

Przedmioty zabawy małego dziecka są czymś analogicznym do narzędzi, którymi pracuje człowiek dorosły. Szczególną sposobność do zbierania podstawowych wiadomości o przedmiotach użytkowych i narzędziach stwarzają obok zabaw manipulacyjnych zabawy konstrukcyjne. Umożliwiają one posługiwanie się różnymi materiałami i narzędziami. Dzięki nim dziecko zaczyna kojarzyć rzeczy z odpowiednimi nazwami oraz poznawać właściwości tych rzeczy. Początkowo nie łączy narzędzi z czynnościami, którym one służą lecz przyjemność sprawia mu sam fakt tworzenia. „...Zabawy konstrukcyjne dzieci 2- i 3-letnich nie są poprzedzone planem działania, pragną one osiągnąć pewien wynik i posługują się metodą prób i błędów. Jest to działanie ukierunkowane na cel, ale bez świadomego planowania działanią które by je doprowadziły do zamierzonego celu...” [Jankowska 1985, s. 59], Dopiero później wyrabia się umiejętność lepszego dobierania narzędzi oraz takiego obchodzenia się z nimi, by osiągnąć zamierzony cel. Z dążeniem dziecka w zabawie konstrukcyjnej do uzyskania zamierzonego celu wiąże się układanie przez nie planu działania, który to „wyznacza kolejność podejmowanych czynności - dotyczy strategii i taktyki działania, jest podporządkowany celowi, który ma podmiot osiągnąć” [ibid.].

Dzieci w wieku sześciu lat potrafią w czasie zabawy konstrukcyjnej współdziałać. Budują w dużych zespołach.

Wychowanie na co dzień