ahomoludens4

fizycznej. Jest to funkcja sensowna. W zabawie i grze „współgra" coś, co wykracza poza bezpośredni pęd do utrzymania i się przy życiu i co nadaje pewien, sens/lziałalności życiowej. Każda zabawa coś oznacza. Jeśliś aktywną zasadę, użyczającą zabawie swej istoty nazwiemy duchem, wówczas powiemy zbyt wiele; jeśli nazwiemy ją instynktem, to nie powiemy nic. Jakkolwiek byśmy to oceniali, zawsze ujawni się pewien niematerialny element samej istoty zabawy, ponieważ zabawa ma^ens^

Niepełność dotychczasowych definicji zabawy

Psychologia i fizjologia starają się obserwować, opisać i wyjaśnić zabawy zwierząt, dzieci i ludzi dorosłych. Usiłują one ustalić istotę i znaczenie zabawy czy gry i wskazać im ich miejsce w układzie życia. Fakt, że posiadają one w owym układzie duże znaczenie, że wypełniają zadanie potrzebne, a przynajmniej pożyteczne, przyjęty zostaje na ogół bez sprzeciwu jako punkt wyjścia wszelkich badań i rozważań naukowych. Liczne próby określenia owej biologicznej funkcji zabawy są jednak bardzo rozbieżne. Sądzono, że uda się zdefiniować pochodzenie i podłoże zabawy jako wyzbywanie się nadmiaru siły żywotnej. Zdaniem innych istota żywa jest podczas zabawy posłuszna wrodzonemu popędowi naśladowczemu, zaspokaja potrzebę odprężenia względnie przygotowuje się do działalności poważnej, której będzie od niej wymagać życie, lub też zabawa służy jej jako ćwiczenie w opakowaniu samego siebie. Jeszcze inni poszukują owej zasady we wrodzonej potrzebie nabycia jakiejś umiejętności lub spowodowania czegoś, albo w chęci panowania, albo też podjęcia współzawodnictwa z innymi. Inni znów uważają zabawę za niewinne rozładowanie szkodliwych popędów, za konieczne uzupełnienie zbyt jednostronnego pędu do działania lub zaspokajanie przy pomocy fikcji pragnień, nie dających się spełnić

w rzeczywistości, czyli za podtrzymywanie poczucia własnej osobowości.¹.

Wszystkie te wyjaśnienia łączy to, iż wychodzą one z za- • łożeń, że zabawę uprawia się z jakiejś, obcej przyczyny, że służy ona jakiemuś biologicznemu celowi. Pytacie, dlaczego ł po co uprawia się zabawę? Odpowiedzi, jakich się na ten temat udziela, bynajmniej nie wykluczają się wzajemnie. Można by doskonale zaakceptować równorzędnie wszystkie wyliczone powyżej wyjaśnienia, nie popadając wcale wskutek tego w przykre pomieszanie pojęć. Lecz właśnie z tego wynika, że są one jedynie wyjaśnieniami częściowymi. Gdyby którekolwiek z nich było decydujące, musiałoby albo wykluczać pozostałe, albo też ogarniać je i łączyć w jakąś wyższą całość. Większość prób wyjaśnienia dopiero w drugiej instancji zajmuje się zagadnieniem, czym właściwie jest zabawa jako taka, i jakie jest jej znaczenie dla bawiącego się. Analizują one zabawę posługując się bezpośrednio pomiarowymi metodami nauki eksperymentalnej, nie zwracając uprzednio uwagi na głęboko w dziedzinie estetyki zakorzenione, specyficzne właściwości zabawy. Z zasady nie opisuje się właściwie pierwotnych właściwości zabawy. I w stosunku do każdego z przytoczonych wyjaśnień można by postawić pytanie: „No, dobrze, lecz cóż stanowi w istocie dowcip zabawy? Dlaczego niemowlę skwirzy z radości? Dlaczego gracz zatraca się w swojej namiętności, dlaczego walka zawodnicza doprowadza tysiączne tłumy do szaleństwa?" Intensywności zabawyv nie wyjaśnia żadna analiza biologiczna, a właśnie na tej in- ( tensywności, na tej władzy przyprawiania o szaleństwo polega jej istota, w niej tkwi najpierwotniejsza jej właściwość. Natura,^c zdaje się mówić logiczny rozsądek, mogłaby przecież obdarzyć swoje dzieci wszelkimi pożytecznymi funkcjami, jak rozładowanie nadmiaru energii, odprężenie po wysiłku, przy-

13

1

Na temat tych teorii por. u H. Zondervana: Het spel bij dieren, kinderen tn v oho as sen menschen, Amsterdam 1928 i F.J.J. Buytendijka: Het spel van mensch en dier ais openbaring van letensdriften, Amsterdam 1932.