Bez nazwy(

50

4.4J. Stosowane próbki i oznaczenie udarności

Próbka standardowa do próby udarności powinna mieć długość / = 55 mm i przekrój poprzeczny kwadratowy o bokach a = b = 10 mm. W połowie długości próbki znajduje się karb, przy czym rozróżnia się dwa rodzaje karbów:

-    w kształcie litery V o głębokości karbu a - h = 2 mm,

-    w kształcie litery U lub w kształcie otworu do klucza o głębokości karbu

a - h = 5 mm.

Wymiary i kształty próbek standardowych przedstawiono na rysunku 4.3, przy czym należy zaznaczyć, że karby w kształcie U oraz w kształcie otworu do klucza stanowią ten sam rodzaj karbu, a różnią się jedynie sposobem wykonania. W przypadku wyrobu nie pozwalającego na pobranie próbki standardowej należy stosować próbki o szerokości b = 7,5 mm lub 5 mm. Dopuszcza się również stosowanie próbek z karbem w kształcie litery U o głębokości karbu a-h - 2 mm lub 3 mm.

Próbki powinny być ze wszystkich stron obrobione mechanicznie, karb zaś należy wykonać tak starannie, aby wzdłuż jego dna nic była widoczna gołym okiem żadna rysa. Odchyłki poszczególnych wymiarów próbki są określone normą PN-EN 10045-1. Porównywanie wyników udarności jest możliwe jedynie w odniesieniu do próbki tego samego kształtu, rodzaju karbu i wymiarów. Należy zauważyć, że do wyznaczania udarności spiekanych materiałów metalicznych (z wyjątkiem węglików spiekanych) stosuje się próbki o identycznych wymiarach (10 x 10 x 55), ale bez karbu. Sposób wytworzenia takich próbek oraz odchyłki ich wymiarów podano w normie PN-EN 25754.

L=55    b=!0

Oznaczenie udarności materiału, zgodnie z załącznikiem krajowym NA do normy PN-EN 10045-1, obejmuje symbol udarności K lub KC, uzupełniony kolejno literami U lub V oznaczającymi kształt karbu oraz liczbami oznaczającymi początkową energię młota w [J], głębokość karbu w [mm] oraz szerokość próbki w [mm]. Dodatkowych liczb nie podaje się jedynie w przypadku stosowania młota o początkowej energii K= 300 J i próbek o standardowych wymiarach, na przykład KV = 128 J oznacza:

-    początkową energię miota 300 J,

-    standardową próbkę z karbem w kształcie litery V,

-    energię zużytą na złamanie próbki 128 J, natomiast KU 100/3/7,5 = 64 J oznacza:

-    początkową energię miota 100 J,

-    próbkę z karbem w kształcie litery U o głębokości karbu 3 mm i szerokości próbki 7,5 mm,

-    energię zużytą Ra złamanie próbki 64 J.

Jeżeli podczas próby udarności próbka nie została złamana, lecz jedynie zgięła się i została przepchnięta między podporami, zmierzona energia nie może być traktowana jako wynik udarności. W takich przypadkach w protokole badania należy podać, że próbka nie została złamana przy energii x [J],

Wynik próby udarności (pracy łamania) K [J] należy podawać z dokładnością 0,1 J dla udarności do 10 J oraz z dokładnością 1,0 J dla udarności powyżej 10 J.

W analogiczny sposób zapisuje się udarność KC określaną związkiem (4.1), zastępując jedynie symbol K symbolem KC. Wyniki próby udarności KC podaje się z identyczną jak wyżej dokładnością w [J/cm²].

Oznaczenie udarności w temperaturze podwyższonej lub obniżonej jest uzupełnione indeksem oznaczającym temperaturę próby w [°C], Indeks ten podaje się na górze po oznaczeniach literowych. Przykładowo KCk^-10!50/7,5 = 120 J/cm² oznacza udarność KC = 120 J/cm' uzyskaną w temperaturze —40°C na próbce z karbem w kształcie litery V o szerokości b - 7,5 mm. z użyciem młota o początkowej energii K,„„ = 150 J.

4.4.4. Złomy próbek udarnościowych

Oględziny złomu próbki poddanej udarowemu zginaniu pozwalają wnioskować o własnościach plastycznych badanego materiału. Rozróżnia się trzy charakterystyczne rodzaje złomów, przedstawione na rysunku 4.4.

Próbka wykonana z materiału kruchego (rys.4.4a) pęka. nie wykazując widocznego odkształcenia plastycznego. Oś próbki po złożeniu obu części jest prosta, nie obserwuje się deformacji przekroju poprzecznego w miejscu pęknięcia, a powierzchnia złomu jest gruboziarnista, świecąca.

W przypadku próbek wykonanych z materiału plastycznego pęknięcie następuje po przekroczeniu granicy plastyczności, tj. przy znacznym odkształceniu trwałym. Jego efektem jest zgięta oś próbki (kąt <p) oraz zmiana wymiarów jej przekroju poprzecznego (rys. 4.4b) Miarą własności plastycznych materiału w próbie udarności jest wielkość

(4.6)

Ab =    [rnm].

która z reguły jest proporcjonalna do udarności